Sự kiện công ty tư nhân Mỹ Interlune tuyên bố sẽ khai thác helium-3 trên Mặt Trăng vào năm 2029 không chỉ là một bước tiến công nghệ, mà còn là dấu hiệu cho thấy một cuộc đua mới đang âm thầm hình thành: khai thác tài nguyên ngoài Trái Đất, và rộng hơn – thương mại hóa không gian.
Được thành lập bởi Rob Meyerson, cựu chủ tịch Blue Origin, Interlune đã phát triển nguyên mẫu máy đào có khả năng thu gom helium-3 – một đồng vị quý hiếm, phi phóng xạ và có giá trị chiến lược cao, đặc biệt trong lĩnh vực nhiệt hạch và công nghệ lượng tử. Theo kế hoạch ba giai đoạn, công ty dự kiến bắt đầu khai thác thực địa vào cuối thập kỷ này và bán helium-3 với mức giá khoảng 20 triệu USD/kg, theo hai hợp đồng đầu tiên với Bộ Năng lượng Mỹ và Maybell Quantum.
Trái ngược với sự hiếm hoi trên Trái Đất – nơi helium-3 chỉ xuất hiện như phụ phẩm hạt nhân – Mặt Trăng, không có từ quyển bảo vệ, lại tích tụ loại khí này qua hàng tỷ năm nhờ gió Mặt Trời. Điều đó khiến helium-3 trở thành “vàng trắng” của Mặt Trăng – một nguồn tài nguyên mà bất kỳ nền kinh tế công nghệ cao nào cũng khao khát sở hữu.
Các nghiên cứu cho thấy helium-3 có thể làm nhiên liệu lý tưởng cho lò phản ứng nhiệt hạch tiên tiến. Không giống như các phản ứng hạt nhân hiện tại vốn sinh chất thải phóng xạ, phản ứng nhiệt hạch với helium-3 hứa hẹn cung cấp nguồn năng lượng dồi dào, sạch và an toàn. Ngoài ra, helium-3 còn đóng vai trò thiết yếu trong môi trường siêu lạnh – nền tảng cho các hệ thống máy tính lượng tử thế hệ tiếp theo.
Có một điều đáng lưu tâm: đây không phải NASA hay bất kỳ cơ quan nhà nước nào, mà là một startup tư nhân đang tiên phong khai thác tài nguyên ngoài Trái Đất. Điều này làm thay đổi hoàn toàn bức tranh vũ trụ từng do các chính phủ kiểm soát. Sự xuất hiện của những "Interlune" hay "SpaceX" đồng nghĩa với việc quyền tiếp cận, khai thác và thậm chí sở hữu tài nguyên ngoài Trái Đất có thể sẽ do thị trường quyết định, không còn bó gọn trong các hiệp ước vũ trụ của thập niên 1960.
Viễn cảnh đó đặt ra một loạt câu hỏi: Ai có quyền sở hữu tài nguyên khai thác từ Mặt Trăng? Các quốc gia khác – đặc biệt là Trung Quốc, Ấn Độ, châu Âu – sẽ phản ứng thế nào trước động thái của Interlune? Và liệu sự thương mại hóa không gian có bị chi phối bởi luật chơi kinh tế truyền thống, hay cần được thiết lập lại từ đầu?
Việc Interlune chọn không mang đất Mặt Trăng về mà chỉ đưa helium-3 đã khai thác về Trái Đất cho thấy tư duy tối ưu hóa chi phí và kỹ thuật đã bắt đầu xâm nhập lĩnh vực vũ trụ – vốn từng là sân chơi đắt đỏ chỉ dành cho các cường quốc. Với máy đào công suất xử lý 100 tấn đất/giờ, hoạt động hoàn toàn ngoài Trái Đất, đây là mô hình khai thác “tại chỗ” mang tính cách mạng.
Nếu thành công, Interlune sẽ trở thành minh chứng đầu tiên cho khả năng xây dựng chuỗi cung ứng năng lượng – từ ngoài không gian về Trái Đất. Một thế giới mà nguyên liệu năng lượng không còn phụ thuộc vào địa chất hành tinh, mà vào năng lực công nghệ và quyền tiếp cận quỹ đạo.
Nhưng mặt khác, cuộc cách mạng không gian mang theo rủi ro về bất bình đẳng công nghệ, tranh chấp lãnh thổ ngoài hành tinh, và khủng hoảng đạo đức mới: Liệu chúng ta có đang khai thác vũ trụ với cùng tư duy đã làm cạn kiệt tài nguyên Trái Đất? Khi lợi nhuận chi phối, ai sẽ chịu trách nhiệm cho hệ lụy môi trường vũ trụ, vốn chưa có cơ chế bảo vệ rõ ràng?
Dù Interlune có thành công hay không, một điều chắc chắn: kỷ nguyên kinh tế không gian không còn là giả tưởng. Và câu hỏi đặt ra không còn là "có nên khai thác tài nguyên ngoài Trái Đất?", mà là "chúng ta sẽ khai thác như thế nào – và vì ai?"