Điện thoại di động hoạt động dựa trên nguyên lý phát và nhận sóng vô tuyến – loại bức xạ phi ion hóa – để truyền dữ liệu và âm thanh. Khác với tia X hay tia cực tím (UV), sóng RF không đủ mạnh để phá vỡ ADN hay gây đột biến tế bào ngay lập tức. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là nó hoàn toàn vô hại.

 

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), sóng RF có thể gây hiệu ứng nhiệt, khiến mô cơ thể nóng lên – đặc biệt là tại vùng tiếp xúc gần như tai và đầu. Một số nghiên cứu trong phòng thí nghiệm còn chỉ ra các ảnh hưởng lên hệ thần kinh, nội tiết và sinh sản ở mức tế bào. Trong khi chưa có kết luận chắc chắn, thì nguyên tắc phòng ngừa – vốn là nền tảng trong quản lý y tế công cộng – lại đang bị xem nhẹ.

 

Hiện nay, nhiều quốc gia – bao gồm cả Việt Nam – áp dụng giới hạn về Tỷ lệ hấp thụ riêng (SAR), nhằm đảm bảo thiết bị không phát ra mức năng lượng vượt ngưỡng an toàn. Tuy nhiên, các ngưỡng này được xây dựng từ các mô hình thử nghiệm cố định, không phản ánh chính xác hành vi sử dụng trong thực tế: người dùng áp sát điện thoại vào tai trong thời gian dài, mang trong túi quần, hay ngủ cạnh thiết bị đặt dưới gối.

Không có yêu cầu ràng buộc buộc nhà sản xuất phải ghi rõ hướng dẫn sử dụng an toàn, cũng không có cảnh báo bắt buộc như “hút thuốc có thể gây ung thư” trên bao thuốc lá. Trong khi đó, người tiêu dùng đa phần không biết SAR là gì, hoặc thiết bị của họ đang ở mức nào.

 

Tại châu Âu, một số nước đã đi trước một bước. Pháp buộc các hãng công bố chi tiết chỉ số SAR trên vỏ hộp và tài liệu đi kèm. Năm 2019, nước này thậm chí thu hồi hàng loạt mẫu điện thoại Xiaomi và Nokia sau khi phát hiện mức SAR vượt ngưỡng cho phép. Đó là dấu hiệu cho thấy các cơ quan quản lý có thể làm nhiều hơn để bảo vệ người dân, nếu vấn đề được đặt ở đúng vị trí.

 

Một khía cạnh đáng lo khác là người dùng thường xuyên sử dụng điện thoại trong điều kiện làm tăng phát xạ RF – như khi sóng yếu, khi đang di chuyển nhanh (trên xe), hoặc trong lúc tải dữ liệu dung lượng lớn. Các chuyên gia từ Cục Tần số vô tuyến điện khuyến cáo nên giữ khoảng cách giữa thiết bị và cơ thể, sử dụng tai nghe, loa ngoài, và tránh đặt điện thoại trong túi quần. Tuy nhiên, những lời khuyên này hiếm khi xuất hiện trong tài liệu hướng dẫn từ nhà sản xuất hoặc các chiến dịch truyền thông rộng rãi.

 

Người dùng cũng đang bị cuốn vào cơn lốc của “các sản phẩm chống bức xạ” không rõ nguồn gốc. Theo cảnh báo của Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ (FTC), một số thiết bị chắn sóng thực chất khiến điện thoại hoạt động mạnh hơn để duy trì kết nối, phát ra năng lượng RF cao hơn – một nghịch lý mà chỉ có hiểu biết khoa học đầy đủ mới giúp người tiêu dùng né tránh.

 

Trong bối cảnh mạng 5G, 6G, và Internet Vạn Vật (IoT) ngày càng mở rộng, việc quản lý ảnh hưởng của sóng RF không thể chỉ dừng ở cấp thiết bị cá nhân. Cần thiết lập một chiến lược quốc gia về an toàn điện từ trường, bao gồm:

 

- Giám sát thường xuyên mức phát xạ từ các thiết bị phổ biến trên thị trường

 

- Cập nhật tiêu chuẩn SAR phù hợp với hành vi sử dụng hiện đại

 

- Yêu cầu bắt buộc hiển thị thông tin bức xạ rõ ràng, dễ hiểu trên sản phẩm

 

- Tăng cường truyền thông công cộng về các cách giảm phơi nhiễm RF

 

- Xây dựng quy định với các thiết bị chống bức xạ không kiểm chứng

Đây không chỉ là chuyện công nghệ, mà là câu hỏi đạo đức và trách nhiệm xã hội: Liệu chúng ta có chấp nhận hy sinh sự an toàn lâu dài của cộng đồng để đánh đổi lấy kết nối tức thời và tiện lợi?

 

Chưa có bằng chứng nào kết luận chắc chắn rằng điện thoại di động gây bệnh. Nhưng cũng không có ai dám khẳng định việc phơi nhiễm năng lượng RF trong nhiều năm là hoàn toàn vô hại. Trong thế giới hiện đại, nơi “mọi người đều trực tuyến”, việc thừa nhận nguy cơ, áp dụng biện pháp phòng ngừa và đòi hỏi minh bạch là điều tối thiểu chúng ta có thể làm – cho chính mình và thế hệ tiếp theo.