Từ năm 2022, khi các lệnh cấm của Mỹ được mở rộng, mục tiêu ngăn Trung Quốc tiếp cận chip AI tiên tiến không còn là một động thái riêng lẻ mà đã trở thành một phần chiến lược rộng lớn hơn trong cuộc đối đầu công nghệ giữa hai cường quốc. Các bộ xử lý đồ họa (GPU) như Nvidia H100 – vốn là trụ cột trong huấn luyện mô hình AI hiện đại – đã bị chặn hoàn toàn khỏi tay các doanh nghiệp Trung Quốc. Nhưng điều bất ngờ là thay vì lùi bước, hệ sinh thái bán dẫn nội địa của nước này lại bắt đầu một chu trình "tự tiến hóa".

Huawei là ví dụ điển hình nhất. Bị chặn đứng khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu từ năm 2019, tập đoàn này vẫn kiên trì đầu tư cho chip AI với dòng Ascend – trong đó mẫu 910C dù vẫn thua thiệt về hiệu năng so với Nvidia nhưng đã thu hẹp khoảng cách xuống còn một thế hệ.

Điều đáng nói là Trung Quốc không tự huyễn hoặc mình. Chính Nhậm Chính Phi – nhà sáng lập Huawei – cũng thẳng thắn thừa nhận sự chậm trễ. Nhưng đằng sau đó là một lời khẳng định mang tính chiến lược: họ đang cải thiện nhanh, rất nhanh. Những tiến bộ này không chỉ phản ánh nỗ lực kỹ thuật, mà còn là minh chứng cho khả năng xoay trục chính sách công nghiệp của Bắc Kinh.

Nếu thiết kế là một nửa của bài toán, thì sản xuất chip là phần còn lại – và đầy thử thách. Trung Quốc buộc phải trông cậy vào SMIC – hãng đúc chip nội địa lớn nhất – trong khi không thể tiếp cận các máy quang khắc siêu cực tím (EUV) của ASML, công cụ không thể thiếu để sản xuất chip 3nm hiện đại.

SMIC, trong thế bị động, đang tận dụng công nghệ DUV – lạc hậu hơn – để sản xuất chip 7nm. Đó là một kỳ tích kỹ thuật, nhưng cũng là một dấu hiệu cảnh báo. Theo nhiều chuyên gia, giới hạn vật lý và chi phí của DUV có thể khiến nỗ lực của SMIC chạm trần trong năm tới, nếu không có đột phá công nghệ.

Đây chính là "cái giá" của sáng tạo khi không được tiếp cận công nghệ nguồn: bạn phải tự mày mò lại từ đầu, bằng những công cụ cũ kỹ hơn.

GPU không thể hoạt động độc lập – nó cần các bộ nhớ tốc độ cao như HBM để vận hành. Và trong mảng này, Trung Quốc gần như bị loại khỏi cuộc chơi khi Mỹ lôi kéo cả Hàn Quốc vào vòng kiểm soát xuất khẩu. SK Hynix, Samsung, và Micron nắm giữ thị phần gần như tuyệt đối.

Thay vào đó, Trung Quốc kỳ vọng vào những cái tên như CXMT hay XMC, với mục tiêu tự phát triển và sản xuất chip HBM nội địa. Dù bị đánh giá là chậm 3-4 năm so với các đối thủ, nhưng nếu xét về chiến lược "thay thế nhập khẩu", đây vẫn là một mảnh ghép quan trọng cho bức tranh tự chủ chip AI.

Rốt cuộc, điều khiến câu chuyện chip AI Trung Quốc trở nên đáng quan tâm không nằm ở thông số kỹ thuật, mà ở ý chí chiến lược. Mỹ muốn ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận AI không chỉ để bảo vệ lợi thế công nghệ, mà còn để giới hạn tiềm lực quân sự – vì AI ngày càng trở thành yếu tố quan trọng trong quốc phòng.

Nhưng chính điều này lại thúc đẩy Trung Quốc đầu tư mạnh chưa từng thấy vào ngành bán dẫn – lên tới hàng chục tỷ USD – để biến thế kỷ 21 thành "cuộc đua marathon công nghệ". Và trong cuộc đua đó, ai đi chậm một bước hôm nay có thể trả giá cả thập kỷ sau.

Giới chuyên gia phương Tây cho rằng Trung Quốc đang tụt hậu. Nhưng nhận định này, nếu không đi kèm cảnh báo chiến lược, có thể tạo ra ảo giác an toàn. Vì lịch sử ngành công nghệ từng chứng kiến nhiều lần kẻ bị chặn đường đã tạo ra một con đường mới.

Trung Quốc không thể đánh bại Nvidia, TSMC hay ASML trong một sớm một chiều. Nhưng trong thế giới AI – nơi thời gian là vàng, và dữ liệu là tài sản chiến lược – việc họ đang thu hẹp khoảng cách nhanh hơn dự kiến đã đủ khiến Washington phải lo ngại.