Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: "Tổng tuyển cử là một dịp cho toàn thể quốc dân tự do lựa chọn những người có tài, có đức, để gánh vác công việc nước nhà… Trong tổng tuyển cử, hễ là người muốn lo việc nước thì đều có quyền ứng cử, hễ là công dân thì đều có quyền đi bầu cử, không phân chia trai, gái, giàu nghèo, tôn giáo, giai cấp, đảng phái, hễ là công dân Việt Nam thì đều có hai quyền đó”.
75 năm sau, những nguyên tắc quan trọng này vẫn còn nguyên giá trị, đặc biệt trước thềm cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XV và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2021-2026. Hơn nữa, nghiên cứu mới nhất đã khẳng định vai trò quan trọng và đóng góp có ý nghĩa của nữ đại biểu dân cử trong nhiệm kỳ 2016-2021 và khuyến nghị cử tri nên lựa chọn những ứng cử viên dựa trên năng lực và trình độ, không phân biệt giới tính.
“Với tác động về mặt kinh tế-xã hội có yếu tố giới của đại dịch COVID-19, việc giải quyết những mối quan ngại của phụ nữ đóng vai trò then chốt trong nỗ lực phục hồi bền vững của Việt Nam,” Đại sứ Australia tại Việt Nam, bà Robyn Mudie chia sẻ. “Trong bối cảnh đại dịch, việc thu hẹp khoảng cách về giới trong các cơ quan dân cử, cũng như việc tiếp cận của nữ cử chi với cán bộ và thông tin khu vực công có ý nghĩa rất lớn trong quản trị nhà nước.”
Quốc hội khóa XIV (2016-2021) là nhiệm kỳ đầu tiên Việt Nam có nữ chủ tịch Quốc hội, và 26,7% đại biểu là nữ. Trong nhiệm kỳ 2016-2021, nữ đại biểu Hội đồng nhân dân cấp tỉnh chiếm 26,7%, theo kết quả bầu cử năm 2016.
Kết quả nghiên cứu “Vai trò, hoạt động và đóng góp của nữ đại biểu dân cử Việt Nam giai đoạn 2016-2021” cho thấy, mặc dù có mối quan tâm và thế mạnh ở các lĩnh vực khác nhau, cả nam và nữ đại biểu dân cử đều quan tâm đến lợi ích cử tri, coi lợi ích cử tri là yếu tố quan trọng nhất trong thực hiện nhiệm vụ.
Nữ đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân có xu hướng chủ động hơn trong việc tận dụng phương tiện truyền thông xã hội để trao đổi, tương tác với cử tri so với các nam đại biểu. Nam và nữ đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân đều khẳng định họ đáp ứng nhu cầu giải quyết đơn thư, kiến nghị của cử tri ở mức độ cao. Cả nam và nữ đại biểu Quốc hội đều tự đánh giá họ có thế mạnh nhất ở lĩnh vực lập pháp. Tương tựu, cả nam và nữ đại biểu Hội đồng nhân dân cấp tỉnh đều cho rằng hoạt động giám sát là thế mạnh bậc nhất của họ.
Các kết quả nghiên cứu được chia sẻ và thảo luận tại buổi thảo luận báo cáo chuyên đề trực tuyến do Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam cùng các đối tác khác thực hiện. Khảo sát từ 248 đại biểu Quốc hội Khóa XIV (50% số đại biểu Quốc hội) và 136 đại biểu Hội đồng nhân dân cấp tỉnh của ba tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương quản lý gồm Hà Nội, Bình Phước và Cần Thơ.
Về phẩm chất quan trọng của đại biểu dân cử, cả nam và nữ đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân đều coi trọng ba phẩm chất ‘lắng nghe’, ‘có chính kiến’, và ‘có khả năng theo đuổi vấn đề’. Nữ đại biểu đề cao hơn phẩm chất ‘có khả năng theo đuổi vấn đề’ hơn nam đại biểu.
Bà Elisa Cavacece, Phó đại sứ kiêm Tham tán phát triển, Đại sứ quán Ai-len tại Việt Nam, chia sẻ: “Vai trò lãnh đạo trong khu vực công của phụ nữ thực sự mang ý nghĩa quan trọng bởi tính cấp thiết của việc đảm bảo quan điểm và tiếng nói của phụ nữ trong toàn bộ tiến trình hoạch định chính sách. Mỗi chính sách công cần phản ánh đầy đủ quan điểm của cả phụ nữ và nam giới nhằm đảm bảo bình đẳng và công bằng.”
Nghiên cứu khuyến nghị đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW của Trung ương 7 (Khóa XII), đó là đến năm 2030: ‘’Phải có cán bộ nữ trong cơ cấu ban thường vụ cấp ủy và tổ chức đảng các cấp. Cụ thể, cấp ủy viên các cấp phải đạt từ 20 - 25% là nữ. Đại biểu Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp đạt trên 35% là nữ.” Để đạt được mục tiêu đó, báo cáo đề xuất đã đến lúc Việt Nam đặt ra chỉ tiêu tỉ lệ ứng cử viên mỗi giới từ 45% trở lên trong danh sách ứng cử viên, nhất là khi tỉ lệ nữ ứng cử viên trong danh sách ứng cử viên đại biểu Quốc hội khóa XV chính thức hiện đã đạt 45,28%.
GS. TS. Phạm Quang Minh (Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội), trưởng nhóm nghiên cứu, nhấn mạnh: “Kết quả nghiên cứu cho thấy nữ đại biểu dân cử nhiệm kỳ 2016-2021 đóng góp ngang tầm với nam đại biểu dân cử đồng nhiệm, thậm chí có phần nổi trội hơn ở một số lĩnh vực, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ đại biểu. Chúng ta có thể tin tưởng và dành cho các nữ ứng cử viên có năng lực những lá phiếu để họ đại diện cho 50,2% dân số nữ ở Việt Nam."
Báo cáo nghiên cứu cũng đề xuất cần tạo điều kiện thuận lợi để các đại biểu dân cử tiếp xúc cử tri qua tất cả các kênh, nhất là kênh truyền thông xã hội. Đồng thời, cần khuyến khích và tạo mọi cơ hội để cả nam và nữ đại biểu Quốc hội và HĐND tham gia tất cả các lĩnh vực bằng việc áp dụng chỉ tiêu giới trong tất cả các Uỷ ban của Quốc hội và trong các ban của Hội đồng nhân dân các cấp.
“Điều căn bản nhất là cả ‘hai nửa của nhân loại’ có tiếng nói công bằng trong tất cả mọi vấn đề căn cơ đối với họ,” bà Caitlin Wiesen, Trưởng đại diện thường trú UNDP nhấn mạnh. “Cần vận dụng nhãn quan giới trong tất cả các bước ra quyết định trong khu vực công—từ các vấn đề chính trị, xã hội tới quan hệ lao động và hoạt động kinh tế—nhằm đảm bảo xem xét đầy đủ nhu cầu và kỳ vọng cụ thể của phụ nữ và nam giới cũng như những người có bản dạng giới khác, đồng thời đảm bảo điều kiện nhằm phát huy mọi tiềm năng của mỗi người và lực lượng lao động.”