Phát biểu mới đây của Jamie Dimon – Tổng Giám đốc Tập đoàn tài chính JPMorgan Chase, đăng tải trên CNBC, đã thu hút sự chú ý khi ông thẳng thắn thừa nhận: AI sẽ loại bỏ một số việc làm, nhưng đồng thời nhấn mạnh rằng cơ hội mới vẫn mở ra cho những người sở hữu kỹ năng phù hợp.
Nhận định này không chỉ phản ánh góc nhìn của một nhà lãnh đạo doanh nghiệp lớn, mà còn gợi mở những vấn đề có tính chiến lược đối với các nền kinh tế, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển trong quá trình chuyển đổi số.
AI: Không còn là giả định, mà là lực tác động hiện hữu
Jamie Dimon không mô tả AI như một mối đe dọa trừu tượng trong tương lai xa. Ngược lại, ông khẳng định AI đã và đang thay thế nhiều công việc mang tính lặp lại, tiêu chuẩn hóa – từ xử lý dữ liệu, nghiệp vụ văn phòng, đến một phần dịch vụ tài chính, chăm sóc khách hàng.
Điểm đáng chú ý là Dimon không phủ nhận khả năng mất việc làm cục bộ, thậm chí ở quy mô lớn nếu quá trình triển khai AI diễn ra quá nhanh và thiếu kiểm soát. Tuy nhiên, ông cho rằng điều quan trọng hơn là bản chất của sự thay đổi: AI không chỉ “cắt giảm”, mà tái cấu trúc toàn bộ thị trường lao động.
Lập luận này phù hợp với xu thế lịch sử của các cuộc cách mạng công nghiệp: công nghệ mới luôn loại bỏ một số nghề cũ, nhưng đồng thời tạo ra những công việc mới với yêu cầu kỹ năng cao hơn.
Kỹ năng nào còn “đất sống” trong kỷ nguyên AI?
Một trong những điểm cốt lõi trong phát biểu của Jamie Dimon là sự phân hóa kỹ năng. Theo ông, những kỹ năng sau sẽ ngày càng trở nên giá trị:
- Tư duy phản biện và năng lực ra quyết định
- Trí tuệ cảm xúc, khả năng thấu hiểu và tương tác con người
- Kỹ năng giao tiếp, viết lách, thuyết trình
- Khả năng học hỏi liên tục và thích ứng với thay đổi
Đây đều là những năng lực mà AI, dù ngày càng thông minh, chưa thể thay thế một cách toàn diện. AI có thể xử lý dữ liệu nhanh hơn con người, nhưng vẫn gặp giới hạn trong việc hiểu ngữ cảnh xã hội, giá trị đạo đức, cảm xúc và các mối quan hệ phức tạp.
Thông điệp ngầm nhưng rất rõ ràng: chỉ giỏi kỹ thuật là chưa đủ. Trong kỷ nguyên AI, lợi thế cạnh tranh của con người nằm ở những năng lực “rất người”.
AI và trách nhiệm chính sách: Không thể phó mặc cho thị trường
Một điểm quan trọng khác trong phát biểu của Dimon là lời cảnh báo về nhịp độ triển khai AI. Ông cho rằng nếu công nghệ được áp dụng quá nhanh, thiếu các “hàng rào an toàn”, xã hội có thể phải đối mặt với cú sốc lao động, làm gia tăng bất bình đẳng và bất ổn.
Điều này cho thấy AI không còn là câu chuyện riêng của doanh nghiệp hay ngành công nghệ, mà đã trở thành vấn đề chính sách công. Các chính phủ cần:
- Xây dựng chiến lược kỹ năng quốc gia gắn với AI
- Đầu tư mạnh vào tái đào tạo và nâng cấp kỹ năng lao động
- Hoàn thiện khung pháp lý và an sinh xã hội để hỗ trợ người lao động trong giai đoạn chuyển đổi
Nếu thiếu vai trò điều tiết của Nhà nước, lợi ích từ AI có thể tập trung vào một nhóm nhỏ, trong khi rủi ro xã hội lại lan rộng.
Hàm ý đối với Việt Nam: Thách thức đi kèm cơ hội
Đối với Việt Nam – một quốc gia đang đẩy mạnh chuyển đổi số và công nghiệp hóa – những cảnh báo của Jamie Dimon mang ý nghĩa đặc biệt.
Thứ nhất, lợi thế lao động giá rẻ và kỹ năng trung bình có nguy cơ suy giảm nhanh chóng khi AI thay thế các công việc giản đơn. Nếu không nâng cấp kỹ năng, một bộ phận lao động có thể bị “kẹt” giữa quá trình tự động hóa.
Thứ hai, Việt Nam có cơ hội nếu chủ động đi trước trong đào tạo kỹ năng tương lai: kết hợp công nghệ số, AI với tư duy phản biện, sáng tạo, quản lý và giao tiếp. Đây là nền tảng để tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Thứ ba, chính sách giáo dục – lao động cần chuyển trọng tâm từ “đào tạo một lần” sang học tập suốt đời, từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực.
AI không thay thế con người – nhưng thay thế những ai không kịp thích ứng
Nhận định của Jamie Dimon cho thấy một cách tiếp cận thực tế và cân bằng: AI không phải kẻ hủy diệt tuyệt đối của việc làm, nhưng là phép thử khắc nghiệt đối với năng lực thích ứng của mỗi cá nhân và mỗi quốc gia.
Trong kỷ nguyên AI, con người không cạnh tranh với máy móc về tốc độ tính toán, mà cạnh tranh ở khả năng tư duy, sáng tạo, đạo đức và kết nối xã hội. Quốc gia nào chuẩn bị tốt về kỹ năng, chính sách và thể chế sẽ biến AI thành động lực phát triển; ngược lại, sự chậm trễ có thể khiến lợi thế tụt dốc nhanh chóng.
AI vì thế không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà là bài toán phát triển con người và quản trị xã hội trong thế kỷ XXI.