Bản cập nhật 2.2.0 của ứng dụng định danh điện tử quốc gia VNeID, có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong quá trình xây dựng chính phủ số, công dân số tại Việt Nam. Với loạt tính năng mới dành cho cả người dân trong nước lẫn người nước ngoài cư trú hợp pháp, VNeID đang dần trở thành "hộ chiếu số" toàn diện cho mọi thủ tục hành chính.
Tuy nhiên, đằng sau làn sóng tiện ích hóa đó là những thách thức chưa từng có về bảo mật, niềm tin công dân, và khả năng kiểm soát không gian mạng. Khi mọi giao dịch số hóa gắn liền với căn cước, thì chỉ một lỗ hổng nhỏ cũng có thể trở thành "cửa hậu" cho các hoạt động tội phạm tinh vi.
Với bản cập nhật 2.2.0, người dân có thể cấp mới, cấp lại căn cước công dân, truy cập thông tin địa giới hành chính mới, sử dụng tài khoản định danh cá nhân và tổ chức, thậm chí người nước ngoài cũng có thể thao tác dễ dàng như công dân Việt Nam khi đạt định danh mức 2.
Điều này mở ra một kỷ nguyên mới, nơi mọi hành vi hành chính được thu gọn vào một ứng dụng duy nhất, từ thuê nhà, lưu trữ giấy tờ cá nhân cho đến thực hiện các giao dịch với cơ quan công quyền. Việc bổ sung giao diện "Định danh tổ chức" là lời khẳng định mạnh mẽ: VNeID không chỉ dành cho công dân, mà còn là công cụ hành chính số hóa dành cho doanh nghiệp, cơ quan pháp lý, tổ chức xã hội.
Song song với tính năng mới là sự xuất hiện của làn sóng lừa đảo lợi dụng chính quá trình chuyển đổi số này. Việc kẻ gian giả danh cán bộ xã, cảnh sát khu vực để lừa người dân cài đặt ứng dụng VNeID giả mạo chứa mã độc không đơn thuần là hành vi chiếm đoạt tài sản – nó là dấu hiệu cho thấy mặt trận tội phạm đã chuyển từ công nghệ sang khai thác lòng tin.
Trong bối cảnh hàng triệu người đang loay hoay cập nhật phường, xã mới sau khi sáp nhập địa giới hành chính, chính sự thiếu hiểu biết tạm thời về quy trình cập nhật và thao tác kỹ thuật đã trở thành "lỗ hổng phi kỹ thuật" để hacker tấn công.
Không còn là ứng dụng tùy chọn, VNeID đang dần trở thành nền tảng số bắt buộc trong mọi tương tác giữa công dân – nhà nước. Điều này giúp cắt giảm thủ tục, giảm chi phí xã hội và tăng tính minh bạch. Tuy nhiên, nếu thiếu hướng dẫn rõ ràng và truyền thông đủ rộng, ứng dụng có thể trở thành gánh nặng tâm lý, hoặc tệ hơn: công cụ bị lợi dụng.
Một vấn đề cũng cần được mổ xẻ: các biện pháp bảo vệ người dùng đã thực sự tương xứng với độ quan trọng của dữ liệu mà VNeID đang nắm giữ? Thẻ cư trú, căn cước, danh tính tổ chức, sinh trắc học... là những thông tin nếu bị rò rỉ có thể gây hậu quả nghiêm trọng không chỉ cho cá nhân mà cả doanh nghiệp, cơ quan nhà nước.
Cần gì để VNeID không trở thành “đích ngắm” tiếp theo của tội phạm công nghệ?
Nâng cấp bảo mật chủ động: Không chỉ chờ người dân bị lừa rồi cảnh báo, các biện pháp bảo mật phải hướng tới phát hiện sớm, cảnh báo theo thời gian thực và chặn truy cập bất thường.
Truyền thông số rộng rãi và đa tầng: Không chỉ thông báo qua truyền hình hay báo chí, việc phổ biến các dấu hiệu nhận diện lừa đảo cần đến từng tổ dân phố, từng nhóm người cao tuổi – những đối tượng dễ tổn thương nhất.
Giao diện thân thiện, giảm phụ thuộc bên trung gian: Càng khó dùng, người dân càng dễ phụ thuộc vào người khác hỗ trợ – điều này vô tình mở ra cơ hội cho kẻ xấu tiếp cận thông tin cá nhân.
Chế tài mạnh với tội phạm mạng: Cần một khung pháp lý đủ mạnh để xử lý không chỉ tội phạm trực tiếp mà cả những nền tảng tiếp tay cho hành vi mạo danh, phát tán mã độc giả dạng ứng dụng nhà nước.
VNeID đang đóng vai trò trung tâm trong hành trình số hóa xã hội Việt Nam. Nhưng mỗi lần ứng dụng được cập nhật là một lần người dân cần được cập nhật về quyền, trách nhiệm và rủi ro của chính mình. Chính phủ số sẽ không thể thành công nếu công dân số không được trang bị đủ kỹ năng, kiến thức và hệ thống pháp lý đủ mạnh để bảo vệ họ.
Và trong kỷ nguyên số, niềm tin không thể "cập nhật sau" như một bản vá lỗi. Nó phải được thiết kế song hành từ đầu.