Khi trí tuệ nhân tạo (AI) tiếp tục len lỏi vào mọi ngóc ngách của nền kinh tế toàn cầu, một câu hỏi lớn đang được đặt ra: liệu sự tiến bộ công nghệ này có đang vô tình khuếch đại bất bình đẳng giới trong thị trường lao động? Một báo cáo mới đây của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) cho thấy, điều đó đang dần trở thành hiện thực – và phụ nữ là nhóm đối tượng chịu rủi ro cao nhất.
Theo báo cáo, khoảng 9,6% các công việc phổ biến mà phụ nữ đang đảm nhận có nguy cơ bị AI thay đổi căn bản, trong khi con số này ở nam giới chỉ là 3,5%. Khoảng cách này không chỉ phản ánh sự phân hóa giới tính trong phân công lao động mà còn cho thấy cấu trúc nghề nghiệp hiện tại của phụ nữ dễ bị tổn thương hơn trước làn sóng công nghệ mới.
Sự chênh lệch bắt nguồn từ việc phụ nữ chiếm tỷ lệ lớn trong các công việc hành chính – vốn là nhóm tác vụ mà AI có thể tự động hóa nhanh nhất. Từ thư ký, nhập liệu cho đến các vị trí hỗ trợ văn phòng, nhiều vai trò truyền thống của nữ giới đang bị AI tiếp quản mà không cần nhiều sự can thiệp của con người. Đáng lo ngại hơn, điều này diễn ra rõ nét nhất tại các quốc gia có thu nhập cao – nơi vốn được kỳ vọng là tiên phong về công bằng giới và tiến bộ xã hội.
Song, vấn đề không nằm ở bản thân công nghệ, mà là ở cách xã hội tổ chức lại lao động trong thời đại hậu-AI. ILO cảnh báo rằng, hầu hết các công việc sẽ không biến mất hoàn toàn mà sẽ bị "tái cấu trúc", nghĩa là con người – nếu không kịp nâng cấp kỹ năng – sẽ bị đẩy ra ngoài vòng xoáy đổi mới.
Nghịch lý nằm ở chỗ: AI vốn được kỳ vọng sẽ giải phóng con người khỏi những công việc nhàm chán để hướng tới sáng tạo và hiệu suất cao hơn. Nhưng nếu các chính sách đào tạo lại, phân bổ nguồn lực và bảo vệ lao động không được thiết kế với lăng kính giới tính, thì sự giải phóng này sẽ chỉ dành cho một nửa thế giới.
Thêm vào đó, những lĩnh vực có thu nhập cao như phần mềm, truyền thông, tài chính – từng được coi là "miễn nhiễm" với tự động hóa – cũng đang bắt đầu cảm nhận sức nóng từ AI. Sự thay đổi trong các lĩnh vực này, nơi nữ giới vẫn là thiểu số, có thể khiến khoảng cách thu nhập và cơ hội thăng tiến ngày càng bị kéo giãn nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời.
ILO kêu gọi các chính phủ, doanh nghiệp và tổ chức lao động cùng xây dựng chiến lược tiếp cận AI một cách công bằng – không chỉ về năng suất mà còn về quyền lực, cơ hội và sự tham gia công bằng giữa các giới. Nếu không, chúng ta có thể chứng kiến một kịch bản trớ trêu: công nghệ của tương lai, nhưng lại vận hành trên logic của bất bình đẳng cũ.