ScienceOne, do Viện Tự động hóa thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc (CAS) phát triển, không phải là một mô hình AI đơn lẻ mà là một hệ sinh thái tri thức kỹ thuật số. Với hai trụ cột là S1-Literature và S1-ToolChain, nền tảng này có khả năng thay thế nhiều giai đoạn trong chuỗi nghiên cứu – từ tổng hợp tài liệu, thiết kế thí nghiệm, mô phỏng, xử lý dữ liệu đến đưa ra gợi ý lý thuyết. Đây là sự dịch chuyển đáng kể từ việc "trợ giúp nhà khoa học" sang "cộng tác cùng AI", thậm chí ở một số bước, là để AI dẫn dắt tư duy.
Không thể bỏ qua ý nghĩa địa chính trị và cạnh tranh toàn cầu trong công bố này. Khi các công ty như Google DeepMind hay OpenAI tập trung vào AI tổng quát và ứng dụng tiêu dùng, Trung Quốc lại chọn một hướng đi rõ ràng: AI cho khoa học cơ bản, nơi kết quả không chỉ là công nghệ mà là quyền lực kiến tạo tri thức. Trong mô hình phát triển "AI + Khoa học", Trung Quốc đang đặt cược vào khả năng bẻ gãy giới hạn năng suất tri thức truyền thống – một bước đi có thể tạo ra khoảng cách vượt trội nếu thành công.
ScienceOne được xây dựng trên hạ tầng dữ liệu đồ sộ, kết nối thư viện khoa học quốc gia, trung tâm siêu máy tính và hệ thống công cụ học thuật chuyên sâu – điều mà không phải quốc gia nào cũng có thể làm được ở cấp độ tích hợp. Sự xuất hiện của nó đặt ra câu hỏi: liệu trong tương lai gần, thuật toán sẽ thay thế vai trò của nhà nghiên cứu trong việc phát hiện lý thuyết, hay chí ít là trở thành người đồng hành chủ lực?
Tuy nhiên, cùng với cơ hội là những thách thức không nhỏ. Một nền khoa học bị "AI hóa" quá mức có thể đối mặt với nguy cơ đồng hóa tư duy, khi hệ thống chỉ đề xuất những hướng đi được huấn luyện từ dữ liệu cũ – vốn là thứ ngăn cản đột phá thật sự. Bên cạnh đó, việc kiểm soát tính minh bạch, trách nhiệm khoa học, hay sự phụ thuộc vào nền tảng công nghệ quốc gia cũng đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng về đạo đức và quyền lực học thuật.
Trong mọi trường hợp, với ScienceOne, Trung Quốc đã thể hiện một tầm nhìn: không chỉ là quốc gia ứng dụng AI, mà là bên kiến tạo lại cấu trúc sản xuất tri thức khoa học. Nếu các nước phương Tây từng dẫn đầu bằng các trường đại học và học thuật mở, thì Trung Quốc đang thử nghiệm một mô hình mới: trung tâm dữ liệu + siêu AI + hợp tác viện nghiên cứu. Một con đường khác, một cuộc cách mạng khác – và có thể là khởi đầu cho một trật tự tri thức mới do máy móc định hình.