
Trong bối cảnh toàn cầu đang dịch chuyển mạnh mẽ từ “nghiên cứu hàn lâm” sang “đổi mới có giá trị ứng dụng”, cuộc gặp giữa Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) và các viện, trường hàng đầu của Pháp không đơn thuần là một hoạt động đối ngoại kỹ thuật trong chuyến thăm cấp Nhà nước của Tổng thống Emmanuel Macron. Đó là lời tuyên bố ngầm về một hướng đi mới: khoa học cần bước ra khỏi phòng thí nghiệm.
Việt Nam từng nhiều năm duy trì quan hệ khoa học với Pháp trong lĩnh vực nghiên cứu cơ bản. Nhưng điều tạo nên sự khác biệt tại buổi làm việc ngày 27/5 là trọng tâm chuyển dịch sang mô hình liên kết ba bên: viện nghiên cứu – trường đại học – doanh nghiệp, với mục tiêu thương mại hóa tri thức. Đây không còn là một khát vọng mơ hồ, mà đang được cụ thể hóa qua hàng loạt thỏa thuận và kế hoạch hành động giai đoạn 2025–2028, trong đó có hợp tác giữa VAST với CNRS, Đại học Paris Cité và Viện IRD.
Đề xuất của GS.TS Chu Hoàng Hà về đồng hướng dẫn tiến sĩ, trường khoa học quốc tế, phòng thí nghiệm hợp tác… cho thấy rõ định hướng xây dựng hệ sinh thái nghiên cứu – ứng dụng xuyên quốc gia, nơi các công trình không chỉ dừng lại ở hội thảo khoa học, mà tiến xa hơn tới sản phẩm, dịch vụ, và cuối cùng là thị trường.
GS.VS Châu Văn Minh đã nhắc lại thời điểm năm 1983, khi CNRS là tổ chức khoa học phương Tây đầu tiên hợp tác với Việt Nam dù chúng ta còn đang trong vòng cấm vận. Điều này không chỉ là dấu ấn lịch sử, mà còn thể hiện chiều sâu trong cách Pháp nhìn nhận tiềm năng trí tuệ và hợp tác học thuật với Việt Nam – một điểm hiếm hoi mang tính nhất quán trong các mối quan hệ quốc tế hiện đại.
Hơn bốn thập kỷ sau, mối quan hệ này không những không mai một mà còn mở rộng cả về chiều sâu lẫn chiều rộng – từ AI, công nghệ vũ trụ đến năng lượng, môi trường biển… Giờ đây, bước chuyển mạnh mẽ nhất chính là mang khoa học vào phục vụ đời sống, thông qua hoạt động chuyển giao công nghệ và khởi nghiệp khoa học (deep tech).
Việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu chưa bao giờ là điều dễ dàng, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam – nơi các viện trường thường mạnh về nghiên cứu cơ bản nhưng thiếu cơ chế để bảo vệ sở hữu trí tuệ, gọi vốn và hình thành doanh nghiệp công nghệ.
Pháp có thể mang đến tri thức, mô hình vận hành, kinh nghiệm chuyển giao công nghệ và các hệ thống ươm tạo startup khoa học – điều mà Việt Nam đang cần. Nhưng để hợp tác này tạo ra sức bật thực sự, Việt Nam cần nhanh chóng điều chỉnh chính sách, tạo môi trường để các sản phẩm nghiên cứu có thể bước vào thị trường với hành lang pháp lý rõ ràng, hỗ trợ tài chính thiết thực, và cơ chế thưởng – phạt minh bạch cho kết quả ứng dụng.
Từ góc độ học thuật thuần túy đến ứng dụng thị trường, từ phòng thí nghiệm đến doanh nghiệp, hợp tác Việt – Pháp giờ đây không chỉ là mối quan hệ đối tác chiến lược trong nghiên cứu, mà là một hình mẫu chuyển đổi khoa học thành sức mạnh kinh tế. Và nếu tận dụng tốt thời điểm này, Việt Nam có cơ hội hình thành những cụm công nghệ có tầm ảnh hưởng khu vực – với tri thức làm vốn gốc và hợp tác quốc tế là chất xúc tác.