Dù được kỳ vọng là công cụ “cách mạng hóa năng suất”, chatbot đến nay vẫn chưa giúp người lao động đạt được giấc mơ giản dị: làm ít đi nhưng kiếm được nhiều hơn.

 

Hàng loạt nghiên cứu gần đây, bao gồm khảo sát mới công bố của Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Mỹ (NBER), cho thấy: AI – cụ thể là các mô hình chatbot như ChatGPT – đã bước vào nơi làm việc, nhưng chưa thực sự làm thay đổi cách người ta lao động và được trả lương.

 

Hai nhà kinh tế học Anders Humlum (Đại học Chicago) và Emilie Vestergaard (Đại học Copenhagen) đã khảo sát 25.000 nhân viên tại hơn 7.000 nơi làm việc, từ Mỹ đến Đan Mạch, những thị trường được đánh giá là tiên tiến và cởi mở với AI. Kết quả? Nhân viên dùng AI chỉ tiết kiệm được trung bình... 3% thời gian làm việc – tương đương với vài giờ trong cả tháng. Và điều đáng lưu ý hơn: phần lớn thời gian tiết kiệm được không chuyển hóa thành năng suất hay thu nhập.

 

Bản thân con số 3% tiết kiệm thời gian nghe có vẻ nhỏ, nhưng vẫn phản ánh một bước tiến. Vấn đề là chúng ta kỳ vọng nhiều hơn thế. Trong khi truyền thông và giới đầu tư nói về AI như một cú nhảy vọt lịch sử – giúp giảm gánh nặng, tối ưu hóa quy trình, tăng tốc hiệu quả – thì trong thực tế, AI đang bị dùng như một công cụ phụ trợ hơn là động lực tái thiết hệ thống lao động.

 

80% thời gian tiết kiệm được nhờ AI được người lao động dùng để… sửa lại chính những gì AI tạo ra hoặc nghĩ cách làm mới. Điều này phần nào cho thấy AI chưa thể “hoàn tất” công việc, mà mới chỉ làm dở dang. Phần còn lại vẫn cần sự giám sát, kiểm tra và điều chỉnh thủ công.

 

Và vì công việc chưa thực sự kết thúc nhanh hơn, người lao động không có lý do chính đáng để đề nghị giảm giờ làm hay tăng lương – bất chấp việc họ đã ứng dụng công nghệ mới.

 

Điều đáng suy ngẫm từ nghiên cứu này không phải là năng lực giới hạn của AI, mà là cơ chế đánh giá năng suất và phân phối thu nhập trong môi trường công sở hiện đại. Nếu việc ứng dụng công nghệ chỉ làm tăng “số lượng đầu việc”, còn năng suất không được ghi nhận đúng mức, thì AI chỉ là một công cụ đẩy nhanh guồng quay công việc – chứ không hề giải phóng con người khỏi nó.

 

Từ góc độ chính sách, điều này gợi mở một nghịch lý mới: công nghệ càng hiện đại, con người càng bị giám sát chặt chẽ, KPI càng cao, nhưng thành quả lại khó được chia sẻ công bằng.

 

Trái với lo ngại phổ biến về việc AI thay thế lao động, thực tế đang cho thấy một bức tranh trầm lắng hơn. AI chưa cướp việc, mà khiến công việc... rối rắm hơn. Người lao động vẫn làm, nhưng làm nhiều hơn trong cùng khoảng thời gian.

 

Yoshua Bengio – cha đỡ đầu của AI – từng nói: AI là đồng minh, không phải kẻ thù. Tuy nhiên, để nó thực sự trở thành đồng minh, con người cần học cách sử dụng công nghệ một cách chiến lược hơn – không chỉ để “làm cho xong”, mà để tạo ra giá trị bền vững.

 

Câu chuyện AI không giúp người lao động "làm ít, hưởng nhiều" là lời nhắc rằng: không có giải pháp kỹ thuật nào đủ sức giải quyết các vấn đề mang tính xã hội và cơ chế.

 

Chỉ khi thị trường lao động thay đổi cách ghi nhận năng suất, khi nhà quản lý sẵn sàng đầu tư vào hiệu quả thay vì khối lượng, và khi người lao động được trang bị đủ kiến thức để đối thoại với AI một cách thông minh, chúng ta mới hy vọng công nghệ sẽ mở ra một kỷ nguyên lao động thực sự nhân văn hơn.