Trong thời đại mà dữ liệu số không chỉ phản ánh hiện tại mà còn lưu giữ quá khứ, Google Street View đang âm thầm đóng vai trò như một "cỗ máy thời gian thị giác", cho phép người dùng nhìn lại sự thay đổi của đường phố, khu dân cư, và thậm chí là cả một thành phố qua các mốc thời gian khác nhau. Chức năng xem ảnh đường phố trong quá khứ trên Google Maps – tưởng chừng chỉ là một tính năng phụ – thực chất đang mở ra một lớp giá trị mới về kỷ nguyên số hóa ký ức đô thị.
Khi Google lần đầu tiên giới thiệu Street View vào năm 2007, mục tiêu ban đầu là cung cấp góc nhìn thực tế về địa điểm để người dùng dễ dàng điều hướng. Nhưng sau gần hai thập kỷ thu thập hình ảnh trên khắp thế giới, kho dữ liệu khổng lồ này đã vượt khỏi giới hạn tra cứu vị trí – nó trở thành một thư viện hình ảnh lịch sử sống động, ghi lại mọi sự thay đổi về kiến trúc, hạ tầng, môi trường, và văn hóa đô thị.
Người dùng nay có thể không chỉ tìm đường đến một địa chỉ cụ thể, mà còn so sánh hình ảnh khu phố đó qua các năm – một cách quan sát tiến trình đô thị hóa, sự thay đổi của cảnh quan, hoặc thậm chí là sự biến mất của những cửa hàng quen thuộc từng là một phần ký ức tuổi thơ.
Trên ứng dụng Google Maps (Android, iOS) hoặc trình duyệt máy tính, chỉ cần bật Street View và chạm vào biểu tượng đồng hồ (nếu có), người dùng sẽ thấy danh sách ảnh qua các mốc thời gian mà Google (hoặc bên thứ ba) từng ghi lại tại địa điểm đó. Với những khu vực trung tâm hoặc thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM, Tokyo, New York..., số lượng mốc thời gian có thể rất đa dạng, từ năm 2009 cho đến gần đây.
Không cần thiết bị đặc biệt, không cần phần mềm dựng hình 3D, bất kỳ ai có kết nối Internet cũng có thể tiếp cận được “ký ức đô thị” của cả một khu phố – một điều mà trước đây chỉ có thể thấy trong phim khoa học viễn tưởng.
Không ít kiến trúc sư, nhà quy hoạch đô thị, thậm chí nhà báo và luật sư sử dụng dữ liệu hình ảnh cũ trên Street View như một bằng chứng trực quan trong các nghiên cứu, báo cáo hay vụ kiện. Cảnh quan thay đổi, công trình mọc lên – biến mất, biển quảng cáo được thay mới, hay tình trạng lấn chiếm vỉa hè – tất cả đều có thể được “soi lại” qua lịch sử ảnh số.
Đối với giới học thuật, đây là một nguồn tư liệu không thể thay thế để nghiên cứu quá trình phát triển của đô thị hiện đại, biến đổi hành vi sử dụng không gian công cộng và tác động của các chính sách quy hoạch.
Tuy nhiên, như mọi công nghệ lưu trữ hình ảnh, Street View cũng đối mặt với câu hỏi: Liệu một không gian công cộng có thực sự là “công khai” khi bị ghi lại vĩnh viễn? Người dân xuất hiện trong những bức ảnh từ năm 2012 có thể không mong muốn hình ảnh đó còn tồn tại trên mạng 10 năm sau. Dù Google đã thực hiện các biện pháp làm mờ khuôn mặt và biển số xe, vấn đề quyền được “quên đi” vẫn là chủ đề được tranh luận tại nhiều quốc gia châu Âu.
Chức năng xem lại ảnh cũ trên Street View không chỉ là tiện ích công nghệ, mà là một dấu mốc trong hành trình chuyển đổi bản đồ từ công cụ định vị sang công cụ lưu trữ lịch sử. Google Maps giờ đây không chỉ giúp người dùng đi đến nơi mình muốn, mà còn giúp họ nhìn lại nơi mình đã từng thuộc về – theo cả nghĩa cá nhân lẫn xã hội.