Khi những quốc gia giàu tài nguyên đang loay hoay với hiệu quả đầu tư đổi mới sáng tạo, thì Navi Radjou – chuyên gia hàng đầu tại Thung lũng Silicon – lại chỉ ra nghịch lý có sức thức tỉnh: Chính sự thiếu thốn mới là động lực thúc đẩy đổi mới thật sự. Và nếu tận dụng đúng cách, Việt Nam có thể chuyển hóa điểm yếu về nguồn lực thành đòn bẩy phát triển – không phải đi sau, mà đi khác.
Tại Diễn đàn Nghiên cứu và Phát triển Việt Nam 2025 tổ chức ở Ninh Bình, Radjou không chỉ gợi mở tư duy mới cho Việt Nam về R&D, mà còn đặt câu hỏi lớn cho toàn bộ thế giới đang theo đuổi đổi mới bằng tiền: Liệu chúng ta có đang nhầm lẫn giữa đầu tư nhiều và đổi mới thật?
Với xuất phát điểm là một người lớn lên trong nghèo khó ở Ấn Độ, từng làm việc trong hệ sinh thái công nghệ khổng lồ tại Thung lũng Silicon, Radjou thấm nhuần chân lý: "Giới hạn tài nguyên là điều không thể tránh khỏi. Nhưng chính điều đó sẽ làm bật lên trí tưởng tượng, và buộc con người phải sáng tạo hơn để tồn tại."
Câu chuyện về tàu vũ trụ Mangalyaan của Ấn Độ – bay đến sao Hỏa với chi phí chỉ bằng 1/10 dự án tương tự của NASA – là ví dụ điển hình cho triết lý "đổi mới từ khan hiếm" (frugal innovation). Thay vì cố gắng bắt kịp những gã khổng lồ bằng ngân sách, các nước đang phát triển có thể dẫn đầu bằng sự tinh gọn, khéo léo và định hướng xã hội sâu sắc.
Đổi mới không cần “đốt tiền” – cần tư duy khéo
Ngành dược của Mỹ – với chi tiêu R&D tăng gấp 10 lần trong 30 năm – lại cho thấy hiệu quả đầu tư giảm sút. Điều này không chỉ là bài học về sự lãng phí, mà còn phơi bày một thực tế: nếu thiếu tư duy đổi mới thực chất, nguồn lực dù lớn đến đâu cũng có thể bị tiêu tán vô ích.
Đây là thông điệp quan trọng với Việt Nam – nơi nhiều startup vẫn đang vật lộn với nguồn vốn hạn chế. Nhưng như Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng từng nói, "một trong những tài sản lớn họ có là sự đói khát". Cái nghèo có thể cản bước, nhưng đôi khi cũng là chất xúc tác cho những cú nhảy vọt bất ngờ – nếu biết cách chuyển hóa thành động lực sáng tạo.
Ba trụ cột của R&D thế kỷ 21: Tiết kiệm – Linh hoạt – Bền vững
Radjou không chỉ nêu vấn đề, ông đề xuất một mô hình R&D "phi truyền thống" phù hợp với các quốc gia như Việt Nam – những nơi không có nguồn lực dồi dào, nhưng lại có động lực lớn và năng lực sáng tạo đáng kể. Mô hình đó bao gồm:
Tiết kiệm (Frugal): Không cần đầu tư ồ ạt vào công nghệ mới, mà nên tái mục đích công nghệ có sẵn, giảm chi phí mà vẫn tạo ra giá trị. Ví dụ: startup Anh dùng thuật toán AI nhận diện khuôn mặt để phát hiện bệnh suy tim – một cách tái sử dụng công nghệ cũ cho bài toán mới.
Linh hoạt (Agile): Phá bỏ rào cản giữa học thuật và công nghiệp. Khi doanh nghiệp đặt trung tâm R&D trong lòng đại học, như Saint-Gobain từng làm ở Ấn Độ, sự giao thoa ý tưởng sẽ nhanh hơn, tiết kiệm hơn và bớt lãng phí hơn những mô hình tách biệt cổ điển.
Bền vững (Sustainable): Không chỉ đổi mới vì lợi nhuận, mà cần gắn R&D với sinh thái, xã hội. Ý tưởng đặt phòng thí nghiệm trong rừng như ở Brazil là minh chứng: các nghiên cứu về kinh tế sinh học không chỉ giúp tăng trưởng mà còn bảo tồn đa dạng sinh học – điều mà Việt Nam cũng có thể tiên phong.
Việt Nam có thể “nhảy cóc” trong cuộc đua đổi mới?
Giống như Ấn Độ đặt mục tiêu trở thành nước phát triển vào năm 2047, Việt Nam đang hướng tới năm 2045. Cả hai quốc gia đều có lợi thế là chưa bị ràng buộc bởi những mô hình R&D cũ kỹ, tốn kém. Nếu dám nghĩ khác, đi khác, Việt Nam có thể không chỉ "đuổi kịp" mà còn "vượt lên", dẫn đầu bằng một mô hình sáng tạo có trách nhiệm – với con người, với xã hội và với hành tinh.
Trong một thế giới mà đổi mới đang bị thương mại hóa thái quá, Việt Nam có thể trở thành hình mẫu cho một cách làm khác: đơn giản hơn, tiết kiệm hơn, và quan trọng nhất – có ý nghĩa hơn.