Sau nhiều năm loay hoay trong khoảng trống giữa nghiên cứu và thị trường, Việt Nam chính thức ra mắt Sàn giao dịch Khoa học và Công nghệ quốc gia tại địa chỉ techmartvietnam.vn. Đây được kỳ vọng là “nút thắt” được tháo gỡ để gắn kết ba lực lượng vốn dĩ rời rạc: nhà khoa học, doanh nghiệp và thị trường. Nhưng để “sàn” này không chỉ là một website đẹp mắt mà trở thành thiết chế sống động thúc đẩy đổi mới sáng tạo, Việt Nam sẽ phải đối mặt với ba bài toán lớn: định giá tri thức, niềm tin thị trường, và cơ chế vận hành dài hạn.
Từ lâu, khoảng cách giữa nghiên cứu trong phòng thí nghiệm và ứng dụng thực tế tại nhà máy, doanh nghiệp được ví như “khoảng trống tử thần” trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Việt Nam không thiếu công trình nghiên cứu, không thiếu doanh nghiệp cần công nghệ, nhưng lại thiếu một cơ chế kết nối minh bạch, hiệu quả – nơi người có công nghệ tìm được người cần, và ngược lại.
Việc thành lập Sàn giao dịch Khoa học và Công nghệ là một bước đi có tính chiến lược. Nó không chỉ đơn thuần là nơi niêm yết sản phẩm, mà là thiết chế định vị giá trị khoa học, nơi công nghệ trở thành hàng hóa có thể được trao đổi, định giá và chuyển nhượng theo cơ chế thị trường.
Câu hỏi lớn nhất mà các nhà khoa học, doanh nghiệp và thậm chí cả nhà quản lý cùng băn khoăn: Công nghệ “giá” bao nhiêu?
Ở các nền kinh tế phát triển, hơn 80% tài sản là tài sản vô hình, trong đó phần lớn là công nghệ, phần mềm, bằng sáng chế. Nhưng tại Việt Nam, khung pháp lý và hạ tầng định giá vẫn chủ yếu xoay quanh tài sản hữu hình. Những phát minh, giải pháp kỹ thuật – dù có giá trị học thuật cao – cũng khó được “ra giá” thỏa đáng nếu thiếu cơ chế chuyên nghiệp để thẩm định và bảo lãnh.
CEO Bkav Nguyễn Tử Quảng đã đặt đúng trọng tâm khi khẳng định: “Nếu không thể trao đổi được tài sản công nghệ thì không thể thoát nghèo.” Nói cách khác, nếu tri thức không thể quy đổi thành giá trị kinh tế thực tế, khoa học công nghệ sẽ tiếp tục bị cô lập khỏi dòng chảy sản xuất.
Một “sàn” đúng nghĩa không thể chỉ có bên bán. Bài toán phía cung hiện nay khá rõ: 600 công nghệ, 150 chuyên gia, cơ sở dữ liệu tập trung… Nhưng còn phía cầu thì sao? Bao nhiêu doanh nghiệp biết mình cần công nghệ gì, có khả năng hấp thụ ra sao, và đủ năng lực tài chính để sở hữu chúng?
Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh đã thẳng thắn chỉ ra: nhiều doanh nghiệp thậm chí không xác định được nhu cầu công nghệ của mình. Vì thế, nếu không đi kèm với hệ thống tư vấn, đào tạo và các dịch vụ hậu cần như hỗ trợ sở hữu trí tuệ, tài chính, đầu tư – sàn công nghệ có thể trở thành “chợ vắng người mua”.
Đề xuất về quỹ bảo hiểm giao dịch công nghệ – nơi các giao dịch được đảm bảo an toàn bằng việc trích lập tài chính – là một gợi ý đáng lưu tâm. Nó không chỉ bảo vệ người mua mà còn tăng tính thanh khoản và niềm tin vào thị trường công nghệ – một thị trường vốn còn quá non trẻ tại Việt Nam.
Thế giới không thiếu mô hình thành công. Trung Quốc với STEX Thượng Hải là ví dụ điển hình: từ một trung tâm môi giới nhỏ lẻ năm 1993, nay đã trở thành trụ cột đổi mới sáng tạo của thành phố, với giá trị giao dịch 60 tỷ USD sau 20 năm. Nhưng STEX thành công không chỉ vì có website hay dữ liệu – mà vì nó nằm trong một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện, có chính sách hỗ trợ nhất quán, hệ thống định giá mạnh, và đặc biệt là niềm tin từ cộng đồng doanh nghiệp.
Việt Nam hiện có 22 sàn giao dịch công nghệ, nhưng nhiều nơi chỉ hoạt động hình thức. Để techmartvietnam.vn khác biệt, Bộ Khoa học và Công nghệ không thể chỉ dừng lại ở ra mắt, mà cần xác lập vị trí của sàn như một cơ chế quốc gia, nơi hội tụ dữ liệu sở hữu trí tuệ, chuyên gia, tài chính và thị trường, hoạt động linh hoạt giữa công – tư, giữa trung ương và địa phương.
Sàn giao dịch khoa học công nghệ là một nỗ lực đáng ghi nhận, nhưng cũng là bài toán khó đòi hỏi sự đồng bộ từ chính sách, hạ tầng đến niềm tin thị trường. Nếu làm tốt, đây có thể là hạt nhân để hình thành một “nền kinh tế tri thức” thực sự, nơi tài sản không nằm trong đất đai, máy móc, mà nằm trong đầu người và các tập tin sở hữu trí tuệ.
Câu hỏi đặt ra không phải là “có làm sàn hay không”, mà là làm sao để sàn không chỉ tồn tại mà thực sự vận hành, có giao dịch, có niềm tin, và có tác động dài hạn đến năng lực đổi mới của cả nền kinh tế. Một phiên chợ, nếu đủ hàng và có người mua, có thể làm thay đổi cả cuộc chơi.