Trong cuộc đua thương mại hóa không gian, quỹ đạo Trái Đất thấp (LEO) đang trở thành "mảnh đất vàng" mà hàng trăm tập đoàn công nghệ cùng lao vào khai thác. Nhưng khi số lượng vệ tinh đề xuất phóng đã vượt mốc một triệu – gấp 10 lần ngưỡng an toàn, giới chuyên gia cảnh báo nhân loại đang bước vào kỷ nguyên “bội thực trên quỹ đạo” với hệ quả không thể đảo ngược.
Tính đến tháng 5/2025, khoảng 11.700 vệ tinh đang hoạt động quanh Trái Đất – tăng gấp đôi chỉ trong vòng 5 năm. Nhưng đó mới chỉ là phần nổi của tảng băng. Theo dữ liệu từ Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU), các chính phủ và công ty tư nhân đã gửi đề xuất cho hơn một triệu vệ tinh, phần lớn đến từ hơn 300 siêu mạng lưới tư nhân đang manh nha hình thành.
Quỹ đạo Trái Đất thấp – vùng không gian ở độ cao dưới 2.000 km – đang là "đường cao tốc" mà gần như toàn bộ các hệ thống vệ tinh Internet, viễn thông, định vị... đều muốn chen chân. Nhưng theo các nhà thiên văn học như Jonathan McDowell (Harvard) hay Aaron Boley (ĐH British Columbia), giới hạn bền vững của LEO chỉ khoảng 100.000 vệ tinh hoạt động cùng lúc. Vượt qua ngưỡng này, rủi ro va chạm, tạo rác vũ trụ dây chuyền sẽ leo thang đến mức mất kiểm soát.
Trong khi đó, chỉ riêng Starlink – mạng lưới do SpaceX vận hành – đã có gần 7.500 vệ tinh hoạt động và lên kế hoạch nâng con số này lên hàng chục nghìn. Amazon, Trung Quốc, thậm chí cả Rwanda cũng gửi hồ sơ cho những mạng lưới từ vài chục nghìn đến hơn 300.000 vệ tinh. Câu hỏi đặt ra: Có thực sự cần đến ngần ấy vệ tinh, hay đó là biểu hiện của một cơn sốt không gian thiếu kiểm soát?
Không thể phủ nhận, vệ tinh tư nhân đã mở ra kỷ nguyên kết nối chưa từng có – mang Internet đến những vùng xa xôi, hỗ trợ giám sát môi trường, thảm họa thiên nhiên, và thúc đẩy nền kinh tế kỹ thuật số. Nhưng theo nhà nghiên cứu Fionagh Thomson (ĐH Durham), chúng ta cần tỉnh táo trước những hứa hẹn công nghệ. "Liệu thêm một vệ tinh CubeSat selfie có thật sự cần thiết? Liệu Internet vệ tinh có giải quyết được các vấn đề cấu trúc như nghèo đói và bất công?" – bà đặt câu hỏi.
Trong khi các công ty cạnh tranh nhau quyết liệt để chiếm lấy bầu trời, hậu quả là một hệ sinh thái không gian ngày càng hỗn loạn:
Quan sát thiên văn bị nhiễu loạn, đe dọa các công trình nghiên cứu vũ trụ.
Khí thải từ tên lửa và ô nhiễm tầng khí quyển cao gia tăng – một tác động môi trường bị bỏ qua. Và tệ nhất, nguy cơ va chạm chuỗi (Kessler Syndrome) có thể khiến không gian quanh Trái Đất trở nên “không thể ở được” trong nhiều thập kỷ.
Bất chấp những lời kêu gọi “giảm tốc”, xu hướng hiện nay vẫn là tăng tốc. Các quốc gia và công ty tranh nhau đăng ký slot quỹ đạo và tần số, như thể đang chiếm chỗ trong một bãi đỗ xe vũ trụ ngày càng chật hẹp.
Benjamin Winkel, nhà thiên văn tại Viện Max Planck (Đức), cho rằng giải pháp không nằm ở số lượng mà ở hợp tác và chia sẻ dữ liệu giữa các bên, giảm thiểu việc mỗi công ty tự xây dựng hệ thống riêng. “Không gian không thể là nơi ai đến trước thì chiếm – nó là tài sản chung của nhân loại”, ông nhấn mạnh.
Dựa trên tốc độ phóng hiện tại, giới chuyên gia dự đoán ngưỡng 100.000 vệ tinh hoạt động có thể bị vượt qua trước năm 2050 – sớm hơn nhiều so với kỳ vọng ban đầu. Lúc đó, việc quản lý, theo dõi, và điều phối vệ tinh không còn là vấn đề kỹ thuật, mà trở thành khủng hoảng toàn cầu về môi trường, an ninh và pháp lý.
Nếu nhân loại không đặt ra quy tắc chơi rõ ràng và hợp tác hơn trong quản lý không gian, viễn cảnh “tắc nghẽn quỹ đạo” – từng là giả thuyết khoa học viễn tưởng – sẽ sớm trở thành hiện thực. Và cũng như với Trái Đất, con người sẽ nhận ra: không gian không phải là vô tận.