Từ trung tâm dữ liệu, đào tạo AI, robot, tự động hóa, tiền số cho đến sản xuất thông minh, tất cả đều đòi hỏi một lượng điện năng và nguồn nước khổng lồ để vận hành hiệu quả. Bài viết này sẽ phân tích vai trò của điện và nước trong các lĩnh vực công nghệ, những thách thức toàn cầu, và cách Việt Nam có thể tận dụng cơ hội trong cuộc chiến này.
1. Điện Lực Và Nguồn Nước - Nền Tảng Của Công Nghệ Hiện Đại
Trung tâm dữ liệu: Các trung tâm dữ liệu (data centers) là xương sống của nền kinh tế số, hỗ trợ lưu trữ và xử lý dữ liệu cho mọi dịch vụ trực tuyến, từ đám mây (cloud computing) đến AI. Theo báo cáo của IEA (International Energy Agency) năm 2024, trung tâm dữ liệu tiêu thụ khoảng 2% tổng điện năng toàn cầu, và con số này dự kiến tăng lên 8% vào năm 2030 do nhu cầu AI và lưu trữ dữ liệu tăng vọt. Một trung tâm dữ liệu lớn như của Google hay AWS có thể tiêu thụ 1.000 MW điện mỗi ngày và hàng triệu lít nước để làm mát hệ thống.
Đào tạo AI: Các mô hình AI, đặc biệt là AI tạo sinh (Generative AI) như ChatGPT hay Grok, đòi hỏi sức mạnh tính toán khổng lồ để huấn luyện. Theo OpenAI, việc huấn luyện mô hình GPT-3 tiêu tốn khoảng 1.287 MWh điện, tương đương lượng điện tiêu thụ hàng năm của 120 hộ gia đình Mỹ. Ngoài ra, nước được sử dụng để làm mát các máy chủ trong quá trình huấn luyện, với ước tính mỗi giờ huấn luyện cần 500 lít nước.
Robot và tự động hóa: Ngành công nghiệp robot và tự động hóa, đặc biệt trong sản xuất, cũng tiêu thụ lượng điện lớn. Ví dụ, một dây chuyền sản xuất tự động của Tesla tiêu thụ khoảng 50 MW điện mỗi ngày. Nước được sử dụng trong các quy trình làm mát và sản xuất linh kiện.
Tiền số (Cryptocurrency): Khai thác Bitcoin và các loại tiền số khác là một trong những hoạt động tiêu tốn nhiều năng lượng nhất. Theo Digiconomist, năm 2024, mạng Bitcoin tiêu thụ 147 TWh điện, tương đương lượng điện tiêu thụ của một quốc gia như Hà Lan. Ngoài ra, khai thác tiền số cần nước để làm mát các máy đào (mining rigs), với ước tính 1,65 tỷ lít nước mỗi năm chỉ riêng tại Mỹ.
Sản xuất thông minh (Smart Manufacturing): Sản xuất thông minh dựa trên IoT, AI, và tự động hóa đòi hỏi điện năng ổn định để vận hành các cảm biến, máy móc và hệ thống quản lý. Theo McKinsey, một nhà máy thông minh điển hình tiêu thụ gấp 2-3 lần điện năng so với nhà máy truyền thống, và nước được sử dụng trong các quy trình sản xuất và làm mát.

2. Thách Thức Toàn Cầu Về Điện Lực Và Nguồn Nước
Cạn kiệt nguồn cung điện do:
- Nhu cầu tăng vọt: Theo IEA, nhu cầu điện toàn cầu dự kiến tăng 3,4% mỗi năm từ 2024 đến 2030, trong đó 50% đến từ các lĩnh vực công nghệ cao như AI và trung tâm dữ liệu. Tuy nhiên, nguồn cung điện từ năng lượng tái tạo (mặt trời, gió) vẫn chưa đáp ứng đủ, trong khi năng lượng hóa thạch (than, dầu) gây áp lực lên môi trường.
- Biến động giá điện: Giá điện tăng cao do chi phí sản xuất và nhu cầu vượt cung. Ví dụ, tại Mỹ, giá điện công nghiệp tăng 15% trong năm 2024, ảnh hưởng đến các công ty công nghệ lớn như Microsoft và Amazon.
- Rủi ro mất điện: Các sự cố mất điện do thiên tai hoặc cơ sở hạ tầng yếu kém, như ở Ấn Độ và Pakistan vào năm 2024, đã làm gián đoạn hoạt động của trung tâm dữ liệu và nhà máy sản xuất.
Khủng hoảng nguồn nước:
- Nhu cầu nước tăng cao: Theo báo cáo của Đại học Arizona, các trung tâm dữ liệu ở Mỹ tiêu thụ 1,7 tỷ lít nước mỗi ngày vào năm 2024, tương đương lượng nước sinh hoạt của 5 triệu người. Nước không chỉ được dùng để làm mát mà còn trong sản xuất chip bán dẫn, với TSMC (Đài Loan) sử dụng 150.000 tấn nước mỗi ngày.
- Hạn hán và biến đổi khí hậu: Hạn hán tại các khu vực công nghệ trọng điểm như California (Mỹ), Đài Loan, và Ấn Độ đã làm gián đoạn sản xuất. Ví dụ, hạn hán năm 2024 tại Đài Loan buộc TSMC phải nhập khẩu nước từ Nhật Bản, tăng chi phí sản xuất chip 20%.
- Cạnh tranh nguồn nước: Sự cạnh tranh giữa công nghệ, nông nghiệp và sinh hoạt đang gia tăng, đặc biệt tại các khu vực khan hiếm nước như Trung Đông và Bắc Phi.
Cạnh tranh địa chính trị: Các quốc gia lớn như Mỹ, Trung Quốc và EU đang chạy đua kiểm soát nguồn năng lượng tái tạo và nước sạch. Trung Quốc, quốc gia sản xuất 80% pin mặt trời toàn cầu, đang đầu tư mạnh vào năng lượng tái tạo để đáp ứng nhu cầu AI và sản xuất chip. Mỹ, thông qua Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) 2022, đã chi 369 tỷ USD để phát triển năng lượng sạch, nhưng vẫn phụ thuộc vào nhập khẩu nước từ Canada và Mexico.
Các nước nhỏ hơn, như Việt Nam, phải cạnh tranh để thu hút đầu tư công nghệ, nhưng thường gặp khó khăn trong việc cung cấp điện và nước ổn định.
3. Tác Động Đến Việt Nam Và Cơ Hội: Việt Nam đang nổi lên như một điểm đến trong chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu, với các công ty lớn như Samsung, Intel và LG mở rộng sản xuất tại đây. Tuy nhiên, nhu cầu điện và nước khổng lồ cũng đặt ra thách thức lớn.
Nhu cầu điện tại Việt Nam:
- Theo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), tổng tiêu thụ điện năm 2024 đạt 292 tỷ kWh, tăng 9,5% so với năm 2023, trong đó ngành công nghiệp công nghệ (bao gồm sản xuất điện tử và trung tâm dữ liệu) chiếm 30%. Samsung Việt Nam, nhà sản xuất lớn nhất tại Việt Nam, tiêu thụ 2,5 tỷ kWh điện mỗi năm, tương đương 1% tổng sản lượng điện quốc gia.
- Trung tâm dữ liệu tại Việt Nam, như của Viettel và FPT, tiêu thụ khoảng 500 MW điện mỗi ngày, và con số này dự kiến tăng gấp đôi vào năm 2030 khi AI và tiền số phát triển.
Nhu cầu nước:
- Các nhà máy sản xuất chip và điện tử tại Việt Nam, như dự án của Intel tại TP.HCM, tiêu thụ khoảng 50.000 m³ nước mỗi ngày. Nước cũng được sử dụng để làm mát trung tâm dữ liệu, với Viettel IDC tiêu thụ 1 triệu lít nước mỗi ngày tại các cơ sở ở Hà Nội và TP.HCM.
- Biến đổi khí hậu và hạn hán tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đang gây áp lực lên nguồn nước, ảnh hưởng đến các ngành công nghiệp và nông nghiệp.
Cơ hội cho Việt Nam:
- Phát triển năng lượng tái tạo: Việt Nam có tiềm năng lớn về năng lượng mặt trời và gió, với công suất lắp đặt năng lượng tái tạo đạt 21 GW vào năm 2024 (theo Bộ Công Thương). Chính phủ đang đẩy mạnh Quy hoạch Điện VIII, với mục tiêu tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo lên 47% vào năm 2030.
- Thu hút đầu tư công nghệ: Sự chuyển dịch chuỗi cung ứng từ Trung Quốc mang lại cơ hội cho Việt Nam thu hút các công ty công nghệ cao. Samsung đã đầu tư thêm 3 tỷ USD vào Việt Nam trong năm 2024 để mở rộng sản xuất chip và màn hình.
- Xuất khẩu công nghệ xanh: Việt Nam có thể xuất khẩu các giải pháp năng lượng tái tạo và quản lý nước, như hệ thống pin mặt trời và công nghệ lọc nước, để hỗ trợ các quốc gia khác trong cuộc chiến công nghệ.
4. Khuyến Nghị Cho Việt Nam Và Doanh Nghiệp- Đầu tư vào năng lượng tái tạo: Chính phủ cần tăng tốc triển khai các dự án điện mặt trời và điện gió, đặc biệt tại các khu vực có tiềm năng như Tây Nguyên và Nam Trung Bộ. Đồng thời, xây dựng các nhà máy lưu trữ năng lượng (battery storage) để đảm bảo nguồn cung ổn định. Doanh nghiệp công nghệ nên hợp tác với các công ty năng lượng để lắp đặt hệ thống điện mặt trời tại chỗ, giảm chi phí và phụ thuộc vào lưới điện quốc gia.
- Quản lý nguồn nước hiệu quả: Đầu tư vào công nghệ tái chế nước và hệ thống làm mát tiết kiệm nước cho trung tâm dữ liệu và nhà máy sản xuất. Ví dụ, áp dụng hệ thống làm mát bằng không khí (air cooling) thay vì nước, như mô hình của Google tại Phần Lan. Xây dựng các hồ chứa nước và hệ thống tưới tiêu thông minh tại ĐBSCL để giảm áp lực lên nguồn nước, hỗ trợ cả nông nghiệp và công nghiệp.
- Hợp tác quốc tế: Việt Nam nên hợp tác với các quốc gia như Nhật Bản và Đức để chuyển giao công nghệ năng lượng tái tạo và quản lý nước. Ví dụ, Nhật Bản đã hỗ trợ Việt Nam xây dựng nhà máy điện mặt trời nổi tại Đà Nẵng vào năm 2024, với công suất 50 MW. Tham gia các sáng kiến toàn cầu như Liên minh Năng lượng Sạch (Clean Energy Ministerial) để học hỏi kinh nghiệm và nhận tài trợ cho các dự án năng lượng bền vững.
- Tăng cường chính sách hỗ trợ: Chính phủ cần ưu đãi thuế và tín dụng cho các doanh nghiệp đầu tư vào năng lượng tái tạo và công nghệ tiết kiệm nước. Ví dụ, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp 10% cho các công ty sử dụng năng lượng mặt trời. Xây dựng khung pháp lý minh bạch để thu hút đầu tư vào trung tâm dữ liệu và sản xuất thông minh, đảm bảo cung cấp điện và nước ổn định.
Cuộc chiến công nghệ toàn cầu không chỉ là cuộc đua về sáng tạo mà còn là cuộc chiến giành quyền kiểm soát các nguồn lực thiết yếu như điện và nước. Việt Nam, với vị trí chiến lược và tiềm năng năng lượng tái tạo, có cơ hội lớn để tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu. Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội này, cả chính phủ và doanh nghiệp cần đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng điện, nước, và công nghệ xanh, đồng thời hợp tác quốc tế để vượt qua thách thức. Việc đảm bảo nguồn cung điện và nước ổn định không chỉ giúp Việt Nam phát triển công nghệ mà còn góp phần vào sự bền vững của nền kinh tế toàn cầu.