Theo các chuyên gia khí tượng, gieo mây – hay còn gọi là tăng cường mưa nhân tạo – chỉ có thể làm tăng lượng mưa từ 5 đến 15% trong điều kiện thời tiết thuận lợi. Những hạt bạc iodide hoặc muối biển được thả vào mây không “tạo ra mưa” từ hư vô, mà chỉ thúc đẩy quá trình vốn có của khí quyển. Tuy nhiên, mỗi khi thiên tai xảy ra, nhất là những hiện tượng bất thường như lũ quét ở Texas hay trận mưa lịch sử tại Dubai, hoạt động gieo mây lại bị nghi ngờ là “thủ phạm giấu mặt”.
Thực tế, không có bằng chứng khoa học nào chứng minh trực tiếp việc gieo mây gây ra lũ lụt. Báo cáo của Văn phòng Trách nhiệm Chính phủ Mỹ (GAO) năm 2024 cũng khẳng định, hợp chất bạc iodide không gây hại cho sức khỏe hoặc môi trường. Nhưng mối hoài nghi không bắt nguồn từ chất hóa học, mà từ tâm lý: con người vốn e ngại những gì mình chưa kiểm soát được hoàn toàn.
Gieo mây đang rơi vào một nghịch lý: một mặt được kỳ vọng như công cụ hỗ trợ điều tiết nước trong mùa khô, mặt khác lại bị quy kết là nguyên nhân khiến thời tiết thêm cực đoan. Đây chính là biểu hiện rõ ràng của tâm lý “vật tế thần công nghệ” – khi khoa học bị kéo vào vùng xám đạo đức và thiếu niềm tin xã hội.
Đáng chú ý, các hạt aerosol – sản phẩm phụ của giao thông, vận tải, công nghiệp – có khả năng gây ảnh hưởng lớn hơn đến thời tiết và khí hậu toàn cầu so với bạc iodide. Chúng đã từng được cho là làm suy yếu bão trong những năm 1970–1980. Nhưng vì không hiện diện trong một chiến dịch cụ thể như gieo mây, aerosol lại ít khi trở thành tâm điểm chỉ trích. Gieo mây, với tính dễ hình dung và gắn với hành vi cụ thể (rải hóa chất vào mây), lại trở thành đối tượng “lý tưởng” để đổ lỗi.
Giống như mọi công nghệ can thiệp vào tự nhiên, gieo mây tồn tại trong ranh giới mong manh giữa lợi ích và rủi ro. Việc ứng dụng nó cần được giám sát, đánh giá minh bạch và gắn với dữ liệu thực nghiệm rõ ràng. Nhưng điều đó không đồng nghĩa với việc nó phải chịu trách nhiệm cho những cực đoan khí hậu mà nguyên nhân sâu xa bắt nguồn từ biến đổi khí hậu do con người gây ra, như phát thải CO₂, đô thị hóa nhanh, phá rừng...
Giáo sư Armin Sorooshian nhấn mạnh: “Gieo mây là phần nổi dễ thấy của tảng băng thay đổi khí hậu. Nếu chỉ chăm chăm vào nó, chúng ta có thể bỏ lỡ bức tranh lớn hơn của sự tương tác phức tạp giữa mây, khí quyển và ô nhiễm”. Tương lai của công nghệ khí tượng phụ thuộc vào khả năng giải thích khoa học một cách dễ hiểu và thuyết phục, thay vì để những nỗi sợ hãi cảm tính lấn át.
Gieo mây không phải là cây đũa thần. Nó càng không thể xoay chuyển khí hậu hay cứu thế giới khỏi hạn hán chỉ với vài hạt hóa chất. Nhưng nếu bị hiểu lầm, nó có thể bị chối bỏ – hoặc tệ hơn – bị lợi dụng như một cái cớ để né tránh trách nhiệm lớn hơn trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.
Khi thời tiết trở nên cực đoan, thay vì tìm “kẻ có lỗi”, chúng ta cần nhiều hơn sự hiểu biết – không chỉ về đám mây trên đầu, mà cả hệ sinh thái nơi chúng hình thành.