Doanh nghiệp
Ngành công nghiệp chip toàn cầu gặp vấn đề lớn với lượng khí thải carbon
Hạnh Vy - Thứ Tư, 03/11/2021 7:18 CH
Vietnet24h - Những tấm silicon tuy nhỏ xíu nhưng đóng vai trò quan trọng trong các nền kinh tế phát triển theo hướng công nghệ, nhưng tác động của chúng lên hành tinh không phải lúc nào cũng tích cực.
Các chip máy tính có thể bị thiếu hụt, song lượng khí thải carbon do ngành công nghiệp bán dẫn gây ra vẫn rất dồi dào.
 
Những tấm silicon tuy nhỏ xíu nhưng đóng vai trò rất quan trọng trong các nền kinh tế được thúc đẩy bởi công nghệ ngày nay, tuy nhiên tác động của chúng lên hành tinh không phải lúc nào cũng tích cực.
 
Cần phải có một lượng lớn năng lượng để sản xuất các con chip nằm bên dưới mui xe của nhiều loại vật dụng - từ máy bay chiến đấu và ô tô, đến ấm đun nước và chuông cửa.
 
Một nhóm các nhà nghiên cứu tại Đại học Harvard đã viết vào năm 2020 rằng sản xuất chip “chiếm phần lớn sản lượng carbon” từ các thiết bị điện tử.
 
Trong khi một số năng lượng này đến từ các nguồn tái tạo, phần lớn đến từ nhiên liệu hóa thạch như than và khí đốt, và một số nhà sản xuất chip hiện thải ra nhiều carbon hơn các nhà sản xuất ô tô nổi tiếng.
 
Các quy trình đúc chip đều sử dụng nhiều năng lượng
Theo nhà phân tích Glenn O’Donnell của Forrester, một số khía cạnh của quy trình sản xuất chất bán dẫn đòi hỏi lượng điện năng lớn.
 
Để bắt đầu, các nhà sản xuất chip cần lấy silicon thô (tức là cát), nấu chảy, tinh chế và sau đó “phát triển” các “que” silicon, O’Donnell cho biết. Ông nói: “Các lò cần làm điều này đang cực kỳ thiếu năng lượng. Ông cho biết thêm, các thanh silicon tinh khiết sau đó được “cắt lát như thịt nguội thành các tấm mỏng”.
 
Các vật liệu khác nhau được xếp lên các tấm wafer theo một loạt các bước sử dụng thiết bị sử dụng nhiều năng lượng. O’Donnell cho biết, lò khuếch tán, máy cấy ion và máy khắc plasma đều cần một lượng điện năng đáng kể, O’Donnell cho biết thêm rằng một số cần nhiệt độ rất cao.
 
Ví dụ, các lò khuếch tán chạy ở nhiệt độ 1.200 đến 2.000 độ F và các tấm wafer được đặt trong đó hàng giờ đồng hồ để thay đổi đặc tính bề mặt của silicon.
 
Những con chip khổng lồ từ Đài Loan
Hầu hết các chip trên thế giới được sản xuất ở Châu Á, trong đó Đài Loan là một trung tâm hoạt động đặc biệt nhờ sự hiện diện của Công ty Sản xuất Chất bán dẫn Đài Loan TSMC, công ty sản xuất nhiều chip hơn bất kỳ công ty nào khác trên toàn thế giới.
 
Yung-Jen Chen, một nhà nghiên cứu của Greenpeace ở Đài Loan, người lãnh đạo nhóm công ty từ thiện về khí hậu, nói rằng công ty thải ra nhiều carbon hơn bất kỳ nhà sản xuất chip nào khác. Cô ấy nói “đi trước những người khác”. Theo Greenpeace, công ty có trụ sở tại Tân Trúc, sản xuất chip cho Apple và Tesla, sử dụng nhiều điện hơn mỗi năm so với thủ đô Đài Loan của Đài Loan.
 
Do tiêu thụ điện năng, TSMC đã thải ra 6 triệu tấn carbon vào năm 2017, 8 triệu tấn vào năm 2019 và 15 triệu vào năm 2020. Trong vài năm qua, lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính của TSMC đã vượt qua lượng khí thải nhà kính của tập đoàn ô tô khổng lồ GM, theo dữ liệu từ Bloomberg.
 
Nhà phân tích Alan Priestley của Gartner cho biết điều quan trọng là phải so sánh lượng khí thải của ngành công nghiệp bán dẫn với lượng khí thải của các ngành khác như hậu cần, hàng không và vận chuyển.
 
Chen cho biết lượng khí thải của TSMC, được chia sẻ trong các báo cáo bền vững hàng năm, “vẫn đang tăng nhanh do không ngừng mở rộng.
 
Thật vậy, TSMC đang trong quá trình thành lập các nhà máy mới khổng lồ ở Đài Loan và Arizona. Trong khi các cơ sở trị giá hàng tỷ đô la này sẽ làm tăng nguồn cung chip, chúng cũng sẽ làm tăng lượng điện mà TSMC sử dụng.
 
Chuyển sang năng lượng tái tạo
“Để giảm lượng khí thải carbon, chuyển đổi các nguồn điện sang năng lượng sạch là chìa khóa quan trọng,” Chen nói và cho biết thêm rằng các nhà sản xuất chip đang “háo hức” làm điều này càng sớm càng tốt.
 
Sau TSMC, Samsung và Intel có dấu chân carbon lớn nhất tiếp theo trong ngành công nghiệp bán dẫn, Priestley cho biết. Ông giải thích: “Như với hầu hết các ngành công nghiệp, lượng khí thải carbon bị ảnh hưởng bởi quy mô kinh doanh. “Lượng khí thải sẽ tăng theo quy mô và số lượng lỗ hổng vì vậy nhà cung cấp bán càng lớn thì lượng khí thải carbon của họ sẽ càng lớn”.
 
Các công ty lớn trong ngành cho biêt, họ đang thực hiện các hành động để cố gắng đảm bảo giảm lượng khí thải khi mở rộng quy mô hoạt động.
 
Các cam kết được đưa ra khi thế giới đang xem xét những gì mà các thủ tướng và tổng thống cam kết tại hội nghị khí hậu COP26 ở Glasgow, Vương quốc Anh.
 
Vào mùa hè này, TSMC đã thông báo rằng họ muốn đạt mức phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Họ cũng đã đặt mục tiêu đạt 40% năng lượng tái tạo trong toàn công ty vào năm 2030.
 
Điều đó sẽ không dễ dàng với sự tạo thành của hỗn hợp năng lượng của Đài Loan. Vào năm 2019, 91,5% năng lượng sơ cấp của Đài Loan được tạo ra từ nhiên liệu hóa thạch, theo dữ liệu từ báo cáo Đánh giá thống kê năng lượng thế giới của BP.
 
TSMC hiện sử dụng 4,8% tổng sản lượng điện của Đài Loan và con số này dự kiến ​​sẽ tăng lên 7,2% vào năm 2022, theo Greenpeace.
 
Nina Kao, phó phát ngôn viên của TSMC, nói với CNBC rằng công ty có kế hoạch mua thêm năng lượng tái tạo và tín chỉ carbon. Nó cũng đang tìm cách nâng cao hiệu quả của thiết bị trong các nhà máy của mình và thực hiện nhiều dự án tiết kiệm năng lượng hơn.
 
Vào tháng 7 năm 2020, TSMC đã ký một thỏa thuận 20 năm với Orsted để mua toàn bộ sản xuất của hai trang trại điện gió ngoài khơi đang được phát triển ngoài khơi bờ biển phía Tây của Đài Loan.
 
Samsung và Intel
Các nhà máy sản xuất chip của Samsung đã thải ra 12,9 triệu tấn CO2 tương đương vào năm 2020, khiến nó trở thành nhà máy phát thải carbon lớn thứ hai trong ngành công nghiệp bán dẫn.
 
“Chúng tôi liên tục đánh giá tác động môi trường của việc phát thải KNK (khí nhà kính) trong toàn bộ chu trình sản xuất”, người phát ngôn của công ty nói với CNBC, đồng thời cho biết thêm rằng doanh nghiệp đang tối ưu hóa quy trình công nghệ và vật liệu như một phần của nỗ lực tạo ra chip một cách thân thiện với môi trường. Samsung chưa chính thức công bố mục tiêu không có mạng lưới của riêng mình nhưng công ty là một phần quan trọng trong tầm nhìn của Hàn Quốc để trở thành trung hòa carbon vào năm 2050.
 
Đối thủ Intel đã được ca ngợi vì đã cắt giảm lượng khí thải carbon của mình trong những năm gần đây.
 
Năm 2020, công ty sản xuất 2,88 triệu tấn CO2 tương đương, mặc dù tiêu thụ 10,6 tỷ kilowatt giờ năng lượng trên toàn thế giới. Một công trình ở Arizona đã sử dụng 561 triệu kilowatt giờ năng lượng trong ba tháng đầu năm 2021.

Fawn Bergen, giám đốc phát triển bền vững của công ty tại Intel, nói với CNBC rằng “giảm sử dụng năng lượng hoạt động là cốt lõi trong chiến lược khí hậu tổng thể của Intel” và các mục tiêu năm 2030 của Intel.
 
Intel cho biết 82% năng lượng của họ đến từ các nguồn “xanh” như năng lượng mặt trời và địa nhiệt vào năm 2020.
 
Nhà sản xuất chip có trụ sở tại Santa Clara cho biết họ đã thực hiện một số dự án vào năm ngoái giúp tiết kiệm 161 triệu kWh năng lượng. Trong năm nay, các dự án tương tự sẽ giúp hãng tiết kiệm thêm 125 triệu kWh năng lượng, Intel cho biết.
 
Abishur Prakash, một chiến lược gia địa chính trị tại Trung tâm Đổi mới Tương lai, cho biết, việc biến các cam kết thành hiện thực sẽ là một phần khó. “Điều gì sẽ xảy ra nếu Ấn Độ đề xuất rằng tất cả điện thoại thông minh mới phải đến từ các nhà máy xanh vào năm 2030?” anh ấy nói.
 
“Một thách thức khác là bản thân các công ty, như Apple, có thể đặt ra mục tiêu,” Prakash nói thêm. “Tuy nhiên, để đạt được những mục tiêu đó sẽ đòi hỏi phải có chuỗi cung ứng - trải rộng trên nhiều cấp - cũng tham gia và tạo ra các chiến lược ESG (môi trường, xã hội và quản trị doanh nghiệp) của riêng họ. Điều đó sẽ không dễ dàng chút nào ”.
Apple tham gia sáng kiến Công nghệ bền vững của Imec Vietnet24h - Apple đã tham gia chương trình nghiên cứu Hệ thống và Công nghệ Bán dẫn Bền vững (SSTS) mới của Imec.
GlobalFoundries thông báo đã bán hết chip bán dẫn đến năm 2023 Vietnet24h - Giám đốc điều hành GlobalFoundries cho biết, họ đã bán hết chip bán dẫn đến năm 2023 theo năng lực cung ứng của mình.
Theo CNBC
Tin khác cùng chuyên mục
Tin đọc nhiều
Hiệp hội Doanh nghiệp điện tử Việt Nam kiện toàn nhân sự, tái khởi động hoạt động và triển khai chiến lược năm 2026 Vietnet24h - Tại Hội nghị Ban Chấp hành sáng 12/12, Hiệp hội Doanh nghiệp Điện tử Việt Nam (VEIA) đã thống nhất kiện toàn nhân sự chủ chốt, khôi phục hoạt động Văn phòng Hiệp hội và thông qua kế hoạch hành động năm 2026, hướng tới nâng cao khả năng kết nối chuỗi cung ứng điện tử Việt Nam với khu vực và thế giới.
Vietnam Elevator Expo 2025: Tăng cường kết nối giao thương và mở rộng nguồn cung ứng ngành thang máy Vietnet24h - Triển lãm Quốc tế Thang máy Việt Nam (Vietnam Elevator Expo 2025) sẽ diễn ra từ ngày 04–06/12/2025 tại Trung tâm Hội chợ & Triển lãm Sài Gòn (SECC), do Công ty VINEXAD phối hợp với Hiệp hội Thang máy Việt Nam (VNEA) tổ chức.
HỘI THẢO “XÂY DỰNG CHUỖI CUNG ỨNG BỀN VỮNG ESG: TỪ LÝ THUYẾT ĐẾN THỰC TẾ” Vietnet24h - Trong khuôn khổ Triển lãm Linh kiện Điện tử và Sản xuất Thông minh tại Việt Nam (GEIMS Vietnam 2025) do Công ty Global Source tổ chức, Hiệp hội Doanh nghiệp Điện tử Việt Nam (VEIA) phối hợp, Hội thảo chuyên đề: “Xây dựng chuỗi cung ứng bền vững ESG: từ lý thuyết đến thực tế” sẽ diễn ra vào ngày 20 tháng 11 năm 2025 tại Trung tâm Triển lãm Quốc tế Hà Nội, 91 Trần Hưng Đạo, Phường Cửa Nam, Hà Nội.
Điện tử chuyển mình dưới áp lực địa chính trị: Doanh nghiệp hãy coi chuyển đổi xanh là khoản đầu tư vào tương lai Vietnet24h - Trong khuôn khổ Triển lãm Thiết bị Điện tử Thông minh IEAE 2025 đang diễn ra tại Trung tâm Hội nghị và Triển lãm Quốc tế (I.C.E.), Hà Nội, Hiệp hội Doanh nghiệp Điện tử Việt Nam (VEIA) phối hợp cùng Công ty Vinexad và Tổ chức GREEN IN đã tổ chức hội thảo chuyên đề: “Điện tử chuyển mình dưới áp lực địa chính trị: Phát triển chuỗi cung ứng xanh và bền vững”.
VEIA dẫn dắt kết nối ngành điện tử – bán dẫn Việt Nam – Singapore Vietnet24h - Singapore – 16/10/2025 – Tại Hội chợ ITAP 2025 (Triển lãm Chuyển đổi Công nghiệp châu Á – Thái Bình Dương) diễn ra tại Singapore Expo, Hiệp hội Doanh nghiệp Điện tử Việt Nam (VEIA) đã cùng Thương vụ Việt Nam tại Singapore và Hiệp hội Công nghiệp Bán dẫn Singapore (SSIA) đồng tổ chức chương trình kết nối giao thương. Sự kiện thu hút đông đảo doanh nghiệp hai nước trong lĩnh vực điện, điện tử, thiết bị điện và bán dẫn.
IEAE HANOI 2025 – CẦU NỐI MUA BÁN QUỐC TẾ CHO NGÀNH ĐIỆN TỬ VÀ THIẾT BỊ THÔNG MINH Vietnet24h - Tiếp nối thành công của mùa triển lãm trước, Triển lãm Quốc tế Điện tử & Thiết bị Thông minh Việt Nam 2025 (IEAE Hanoi 2025) sẽ diễn ra từ ngày 30/10 đến 01/11/2025 tại Trung tâm Triển lãm Quốc tế Hà Nội (I.C.E, 91 Trần Hưng Đạo, Hà Nội).
PCIM Asia Shanghai 2025: Điện Tử Và Bán Dẫn Công Suất Với Các Ứng Dụng Trong E-Mobility Vietnet24h - Thượng Hải, Trung Quốc, ngày 25/9/2025 – Triển lãm và hội nghị PCIM Asia Shanghai 2025 – sự kiện hàng đầu châu Á về điện tử công suất (power electronics), chuyển động thông minh (intelligent motion), năng lượng tái tạo và quản lý năng lượng – đang diễn ra sôi nổi từ ngày 24 đến 26/9 tại Trung tâm Triển lãm Quốc tế Mới Thượng Hải (Shanghai New International Expo Centre, địa chỉ: 2345 Longyang Road, Quận Phố Đông, Thượng Hải).
VIETNAM ELEVATOR EXPO 2025 – KHẲNG ĐỊNH VAI TRÒ KẾT NỐI TOÀN DIỆN, ĐÓN ĐẦU XU HƯỚNG VÀ CÔNG NGHỆ TIÊN PHONG Vietnet24h - Tiếp nối thành công, Triển lãm Quốc tế Thang máy Việt Nam lần thứ 4 – Vietnam Elevator Expo 2025 sẽ diễn ra từ ngày 04 đến 06 tháng 12 năm 2025 tại Trung tâm Hội nghị và Triển lãm Sài Gòn (SECC), TP. Hồ Chí Minh.
Khám phá những giải pháp tiên tiến cho ngành điện tử và bán dẫn Việt Nam: công nghệ phòng sạch và các ứng dụng Vietnet24h - Sự kiện do INTECH Group phối hợp cùng IBC International Branding & Communications JSC tổ chức, với sự hỗ trợ từ các nhà tài trợ hàng đầu như robatherm, Air Filtech, Sika và các đối tác khác. Hội thảo sẽ diễn ra từ 09:00 đến 12:00 ngày 11/09/2025 tại Hội trường tầng 3 NECC, Số 01 Đỗ Đức Dục, phường Từ Liêm, Hà Nội.
THÚC ĐẨY CHUYỂN ĐỔI SỐ, TỰ ĐỘNG HÓA VÀ ỨNG DỤNG AI TRONG NGÀNH ĐIỆN TỬ VIỆT NAM Vietnet24h - Đây là một hội thảo chuyên ngành sẽ diễn ra vào buổi chiều ngày 6 tháng 8 năm 2025 tại Trung tậm Họi nghị và Triển lãm Quốc tế I.C.E. Hà Nội trong khuôn khổ Triển lãm Vietnam Manufacturing Expo.
Viettel chuẩn bị nhân lực cho nhà máy sản xuất bán dẫn đầu tiên Vietnet24h - Tập đoàn Viettel cho biết đã phối hợp với Trường Đại học Khoa học Tự nhiên - Đại học Quốc gia Hà Nội mở khóa đào tạo kỹ sư chế tạo chip bán dẫn.
VIETTRONICS: TÁI TẠO SỨC MẠNH – ĐÁNH THỨC TIỀM NĂNG – TĂNG TỐC PHÁT TRIỂN Vietnet24h - Viettronics đang Khẳng định vị thế doanh nghiệp công nghệ Việt trong giai đoạn mới.
Tập đoàn SK đặt cược vào các nhà lãnh đạo trẻ cho bước nhảy vọt về AI Vietnet24h - Tập đoàn SK đã khởi động một cuộc cải tổ toàn diện về lãnh đạo và tổ chức cho năm tới.
Samsung Việt Nam tuyển dụng Kỹ sư, Cử nhân và Thực tập sinh quy mô lớn đợt II năm 2025 Vietnet24h - Ngày 23 tháng 11 năm 2025, tại Trung tâm Hội nghị Quốc Gia – Hà Nội, Samsung Việt Nam tổ chức vòng thi tuyển dụng GSAT (Global Samsung Aptitude Test) đợt II năm 2025 cho các Kỹ sư, Cử nhân và sinh viên Đại học.
Viettronics Tân Bình và Khát Vọng Bứt Phá Trong Lĩnh Vực Công Nghệ Cao Vietnet24h - Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra mạnh mẽ, việc các doanh nghiệp Việt Nam chủ động chuyển dịch sang các lĩnh vực công nghệ cao, làm chủ thiết bị lõi và tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu trở thành yêu cầu cấp thiết.
Viettronics: “Kiến trúc sư” của Tòa nhà AI & Đô thị AI Việt Nam Vietnet24h - Viettronics - một tổng công ty công nghệ đa ngành với lịch sử hình thành từ năm 1970, đã đặt ra mục tiêu đầy tham vọng: trở thành kiến trúc sư xây dựng tòa nhà thông minh (AI Building) và đô thị thông minh (AI Urban City) tại Việt Nam.
Samsung tuyển dụng nhân tài AI mới trong đợt cải tổ lớn nhất trong nhiều năm Vietnet24h - Gã khổng lồ công nghệ nâng đỡ các nhà lãnh đạo mới nổi trong lĩnh vực AI, robot, chip tiên tiến như một phần của sự chuyển dịch thế hệ được đẩy nhanh
Tổng giám đốc điều hành LG Display kêu gọi đổi mới, đoàn kết để xây dựng khả năng cạnh tranh lâu dài Vietnet24h - Trong buổi họp toàn thể nhân viên tại trụ sở công ty ở Paju, tỉnh Gyeonggi, hôm thứ Sáu, CEO đã chia sẻ về kết quả kinh doanh quý 3 và các chiến lược nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh của công ty.
Tại sao nhân tài STEM Hàn Quốc tiếp tục chuyển ra nước ngoài Vietnet24h - Trong một cuộc khảo sát của BOK với 2.700 chuyên gia STEM tại Hàn Quốc và nước ngoài, 42,9% số người được hỏi đang làm việc tại Hàn Quốc cho biết họ đang cân nhắc chuyển ra nước ngoài trong vòng ba năm tới.
IBM cắt giảm hàng nghìn việc làm trong quý IV Vietnet24h - IBM sẽ sa thải hàng nghìn nhân viên trong quý hiện tại.
TIẾN SĨ NGUYỄN VĂN ĐÔNG ĐƯỢC BẦU LÀM CHỦ TỊCH HIỆP HỘI DOANH NGHIỆP ĐIỆN TỬ VIỆT NAM: Dấu mốc quan trọng của cộng đồng doanh nghiệp công nghệ Việt Nam Vietnet24h - Ngày 12/12/2025, tại Hà Nội, Hiệp hội Doanh nghiệp Điện tử Việt Nam đã tổ chức Hội nghị Ban Chấp hành trong không khí trang trọng, dân chủ và đoàn kết.
CEO của Coupang từ chức giữa bê bối rò rỉ dữ liệu lớn nhất Hàn Quốc: Các biện pháp bảo mật được tăng cường. Vietnet24h - Trước sự cố rò rỉ dữ liệu nghiêm trọng, một trong những vụ việc lớn nhất trong lịch sử Hàn Quốc, Giám đốc điều hành của Coupang Corp, ông Park Dae-jun, đã từ chức.
OpenAI tuyển dụng CEO của Slack, Denise Dresser, để dẫn dắt chiến lược doanh thu toàn cầu. Vietnet24h - OpenAI đã bổ nhiệm bà Denise Dresser, CEO của Slack, làm giám đốc doanh thu.
Người đứng đầu SK thúc đẩy 'chủ nghĩa tư bản mới' đo lường giá trị xã hội Vietnet24h - Chủ tịch Tập đoàn SK, Chey Tae-won, hôm thứ Sáu đã kêu gọi áp dụng mô hình "chủ nghĩa tư bản mới", không chỉ đánh giá hiệu quả tài chính mà còn cả giá trị xã hội mà các công ty tạo ra khi giải quyết các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, bất bình đẳng và chuyển dịch cơ cấu dân số.
Samsung khôi phục cơ cấu hai CEO để điều hành mảng chip và công nghệ tiêu dùng Vietnet24h - Cựu binh Galaxy Roh Tae-moon, người dẫn dắt dòng sản phẩm màn hình gập đột phá của Samsung, bước vào vị trí cao nhất
Nhà thiết kế iPhone Air chủ chốt Abidur Chowdhury rời Apple để khởi nghiệp AI: Bước ngoặt bất ngờ trong công nghệ Vietnet24h - Abidur Chowdhury, một trong những nhân vật chủ chốt của Apple trong quá trình thiết kế iPhone Air, gần đây đã rời khỏi công ty.
Larry Summers từ chức khỏi hội đồng quản trị OpenAI sau khi công bố email với Epstein Vietnet24h - Cựu Bộ trưởng Tài chính Larry Summers cho biết hôm thứ Tư rằng ông sẽ từ chức khỏi hội đồng quản trị của OpenAI.
CEO Intel sẽ giám sát nỗ lực AI của công ty sau khi lãnh đạo rời đi sang OpenAI Vietnet24h - Intel cho biết hôm thứ Hai (10/11) rằng CEO Lip-Bu Tan sẽ giám sát các nỗ lực trí tuệ nhân tạo của nhà sản xuất chip sau khi giám đốc công nghệ của công ty rời đi sang OpenAI - nhà sản xuất ChatGPT.
Waymo công bố Giám đốc tài chính mới Steve Fieler Vietnet24h - Đơn vị xe tự lái Waymo của Alphabet đã bổ nhiệm một giám đốc tài chính mới vào thứ Hai.
'Cánh tay phải' của chủ tịch Samsung từ chức Vietnet24h - Phó Chủ tịch Samsung Electronics Chung Hyun-ho, người bạn tâm giao lâu năm và là "cánh tay phải" của Chủ tịch Điều hành Lee Jae-yong, sẽ rút lui khỏi vị trí quản lý tuyến đầu khi công ty tái cấu trúc đơn vị điều phối quản lý thực tế.