"Tôi tin rằng để nâng tầm doanh trí ở Việt Nam, lãnh đạo rất cần giải mã chính xác gien tổ chức & tiềm lực con người trong doanh nghiệp mình". Đặng Thị Hải Hà, tác giả mô hình Gien tổ chức quốc tế Blueprints,  tác giả gói giải pháp We@Work , giải thưởng quốc tế về Quản trị Rủi ro, Xung đột, Thay đổi & Khủng hoảng,  cố vấn trưởng nhiều dự án quốc tế, diễn giả, người truyền cảm hứng, chia sẻ tầm nhìn của mình trong cuộc phỏng vấn.

"TÔI MUỐN GIÚP DOANH NGHIỆP THẤU HIỂU CHÍNH TỔ CHỨC CỦA MÌNH"
Gần 15 năm qua, chị Đặng Thị Hải Hà, nhà sáng lập nền tảng WE@WORK và CEO của công ty tư vấn về phát triển tổ chức & phát triển con người RespectVN, đã có hàng trăm cuộc gặp đặc biệt với nhiều nhà lãnh đạo thế giới và khu vực. Trong đó có rất nhiều cuộc gặp mang tính chiến lược quốc gia, chiến lược quốc tế. Nhưng trên tất cả, chị có niềm say mê đặc biệt với những câu chuyện của lãnh đạo doanh nghiệp tại Việt Nam, giải mã thành công, thất bại của doanh nghiệp đó và giúp họ phát triển vượt trội so với thời điểm hiện tại.

"Lãnh đạo Việt Nam cực kỳ nhạy bén với thời cuộc, đó là tư duy tận dụng cơ hội "opportunity-minded". Nhưng nhiều trong số họ vẫn thiếu hoặc trăn trở về tư duy kinh doanh vượt trội, thứ mà thế giới gọi là business-minded, tức là doanh trí, hay trí tuệ kinh doanh kinh điển với lý tưởng xuất chúng, tầm nhìn toàn cầu nhưng địa phương hóa một cách bền vững"

Ở Việt Nam, doanh nhân được ngưỡng mộ phần nhiều vì khả năng tăng trưởng vũ bão, mở rộng thần tốc hoặc gọi vốn "khủng" trong một thời gian ngắn. Đó là điều đương nhiên. Tuy nhiên muốn đánh giá tư duy doanh trí, cần nhìn vào năng lực vận hành doanh nghiệp trong một khoảng thời gian nhất định. Trong đó, quan trọng nhất, theo chị Hà, đó là khả năng thấu hiểu chính doanh nghiệp của mình, hay theo cách nói của doanh nhân thế giới, đó là năng lực thấu hiểu "gien tổ chức".

​Mỗi doanh nghiệp là một tổ chức với một giá trị, một cấu trúc, một phong cách quản trị riêng biệt. Gien tổ chức (hay còn gọi là văn hóa tổ chức) chính là đặc tính hoặc đặc trưng cơ bản của những điều trên cộng lại. Gien tổ chức được hình thành từ các hành vi & quyết định của các cá nhân tập thể trong một thời gian nhưng cũng tác động đáng kể lên hành vi của cá nhân và tập thể đó. Gien tổ chức được nghiên cứu rất nhiều trên thế giới để giải mã thành công thất bại của nhà lãnh đạo trước những biến động của thời cuộc, đồng thời cũng giúp họ nhìn thấu hiểu nội bộ của mình, hoàn thiện gien tổ chức để phát triển doanh trí vượt bậc.

"Tôi có một cuộc gặp rất thú vị với một lãnh đạo cấp cao nhất của một tập đoàn nổi tiếng. Ông ấy say sưa nói về cuốn "Từ tốt đến vĩ đại" của Jim Collins. Ông tin rằng để kiến tạo nên những "đế chế" kinh doanh xuất chúng, văn hóa kỷ luật là đòn bẩy quan trọng nhất, mạnh mẽ nhất để trở thành người khổng lồ từ những chú bé con trong một thời gian ngắn. Và sự thật là ông đã làm được điều đó, như rất nhiều doanh nhân được ngưỡng mộ cùng thời. Nhưng khi tôi được gặp hai trong số những CEO trẻ tuổi của ông, họ thở dài mệt mỏi "ông ấy vẫn hỏi mình đã đọc cuốn ấy chưa? đoạn nào ấn tượng nhất? và nếu mình bảo chưa đọc và chưa đủ ấn tượng, chắc ông ấy chỉ muốn tống cổ mình ra khỏi phòng." - Chị Hà kể lại.

Mặc dù vẫn vô cùng ngưỡng mộ lãnh đạo của mình, điều mà những vị CEO trẻ tuổi đó trăn trở nhất chính là "70% nhân sự trong tập đoàn không chịu suy nghĩ trước khi làm một việc gì đó". Họ thụ động, bảo thủ và chỉ thường cố gắng làm xong phần việc được giao để đi về. Sẽ có thể có rất nhiều lý do nhưng văn hóa kỷ luật mà vị Chủ tịch tập đoàn nọ tin tưởng chính là lý do quan trọng nhất. Chỉ một email gửi nhầm địa chỉ nhân sự thông thường sẽ phải mất 2 triệu đồng từ thu nhập, nếu thấy email gửi sai mà không báo thì chịu phạt hơn 10 triệu đồng. Đối với cấp quản lý cao hơn, nếu quên ký hóa đơn từ 5 cốc cafe trở lên, ông ta sẽ bị khấu trừ hàng ngàn đô la tiền vi phạm quy định nội bộ. Cả tập đoàn lặn ngụp trong mớ kỷ luật hà khắc, nhưng điều mâu thuẫn lại là có những nhân sự nhận đến hàng trăm quyết định kỷ luật trong năm nhưng không hề bị sa thải. Trên tất cả, mục tiêu kinh doanh là "vượt qua chính mình" sau nhiều năm vẫn chưa thể thực hiện, tăng trưởng vẫn âm và lãnh đạo vẫn không hiểu rõ tại sao.

"Mong muốn của tôi là giúp các nhà lãnh đạo trên giải mã được chính đặc trưng của tổ chức mình, hoàn thiện nó và cùng đội ngũ đi đến đúng nơi mà họ muốn đến" - Chị Hà khẳng định.

DỊCH VỤ KHÓ TÌM - GIÃI MÃ GIEN & CHUYỂN ĐỔI TỔ CHỨC
Vì lý do trên mà Hà theo đuổi con đường này gần 15 năm qua, ngay kể cả trước khi lấy bằng Thạc sĩ về Phát triển con người & tổ chức tại Cornell, một trong 8 trường Đại học danh tiếng nhất nước Mỹ. 

"Tôi theo đuổi các mô hình gien tổ chức khác nhau, nghiên cứu, xây dựng, thử nghiệm và áp dụng với hàng trăm doanh nghiệp lớn nhỏ. Cảm giác được chạm tay vào những vấn đề rối ren nhất, phức tạp nhất, khó chịu nhất vô cùng thách thức. Nhưng khi thành công thì cũng rất đỗi hân hoan, tự hào, dường như mình giúp được hàng trăm hàng ngàn con người trong doanh nghiệp, tổ chức đó."

Năm 2013 Hà thành lập công ty tư vấn và đào tạo tổ chức nhân sự mang tên Respect Vietnam, cái tên đặc biệt gắn liền mới mức độ phát triển tổ chức và lãnh đạo cao nhất (cấp độ 5 trong 5 Nguyên tắc lãnh đạo của John C Maxwell được rất nhiều người biết đến ở Việt Nam). 

Nhiều năm qua, chị Hà và cộng sự miệt mài giải mã gien & chuyển đổi tổ chức cho rất nhiều doanh nghiệp, nhưng với nhiều tên gọi khác nhau tùy theo kỳ vọng & mức độ hiểu biết của doanh nghiệp về gien tổ chức.

Ví dụ đối với nhiều công ty sản xuất gia công lớn, bao gồm cả Việt Nam & nước ngoài, kỳ vong của họ là hiểu rõ mong muốn & hành vi tập thể của hàng ngàn người lao động để tránh xung đột, kiện tụng, đình công và tránh những vi phạm về tiêu chuẩn quốc tế mà các khách hàng của họ như NIKE, Apple, IKEA, v.v. yêu cầu, thậm chí bắt buộc. Đối với những tập đoàn khách sạn, nhà hàng, trường học, bệnh viện lớn và vừa với thương hiệu Việt hoặc nước ngoài, kỳ vọng của họ lại là làm sao để toàn nhân sự đoàn kết hơn, hiểu rõ mong đợi để phục vụ khách hàng tốt hơn. Còn đối với nhiều siêu thương hiệu quốc tế đã tồn tại hàng chục năm tại Việt nam như Honda, Samsung, kỳ vọng của họ đến từ mong muốn chuyển đổi từ duy vận hành "nhìn từ mặt đất" của đội ngũ lãnh đạo sang tư duy chiến lược "nhìn từ trực thăng", từ đó thay đổi hành vi & cách làm chiến lược, nhằm ứng phó tốt hơn với những biến động như Covid19.

Những kỳ vọng này không thể được thực hiện với vài giải pháp đơn lẻ, rời rạc, hoặc chỉ trên một hai tầng, nhóm nhân sự nhất định. Lãnh đạo cao nhất hoặc người ra quyết định cuối cùng buộc phải hiểu rất rõ gien của tổ chức mình, trước khi chuyển đổi hay hoàn thiện nó để đi đến đích.

Cái tên chính thức của dịch vụ mà Respect Vietnam cung ứng vẫn được coi là khá hiếm và khó tìm trên thị trường. Đa số vẫn ưa tên gọi "văn hóa doanh nghiệp" hơn là "gien tổ chức". Để xây dựng "văn hóa", đa số doanh nghiệp đầu tư vào các hoạt động thể thao, văn hóa, dã ngoại, nghỉ dưỡng, vui chơi tập thể với mong muốn nhân sự sẽ đoàn kết hơn, hợp tác hơn. Tuy nhiên ngày càng nhiều lãnh đạo nhận ra đó chỉ là cách giải quyết "trên bề nổi của tảng băng trôi".  Rất nhiều đội nhóm trở về sau những cuộc nghỉ dưỡng để lại đối mặt với khủng hoảng, xung đột, mâu thuẫn. Để tăng cường văn hóa hay "gien" tổ chức, ngày càng nhiều công ty đã mời những tập đoàn tư vấn quốc tế có tiếng về Việt Nam để giúp đánh giá hiện trạng tổ chức của mình với mức phí rất cao. Họ hiểu rằng đặc trưng tổ chức chỉ có thể thay đổi khi có những sự chuyển đổi thực sự từ bản chất trong lòng tổ chức. Và chúng tôi có thể cung ứng những dịch vụ ở tầm quốc tế nhưng với mức chi phí dành cho doanh nghiệp Việt" - Chị Hà khẳng định. 

CẢI THIỆN GIEN TỔ CHỨC ĐỂ VỀ ĐÍCH
Quay trở lại ví dụ ở phần đầu của bài viết về vị lãnh đạo tôn thờ văn hóa kỷ luật, chị Hà cho rằng, trước tư duy làm việc kiểu "văn hóa nước" đầy cảm tính của người Việt - nôm na như cách chúng ta tham gia giao thông - (*cười), lãnh đạo này muốn tạo ra những khuôn khổ nhất định mà trong đó mọi cá nhân phải chịu trách nhiệm cao nhất về công việc của mình, đạt được kết quả làm việc cao nhất để đưa Tập đoàn về đích.

Tuy nhiên cách thức kỷ luật đã trở thành rào cản của sự chủ động, sáng tạo và hiệu quả trong công việc, khiến cho hơn 70% nhân sự "không biết phải làm gì" trong khi chỉ 30% còn lại chưa chắc đã gồng gánh được toàn bộ sức nặng tăng trưởng của tập đoàn.

Tương tự, văn hóa "phi kỷ luật", tuy đề cao sự chủ động, linh hoạt, bỏ qua nguyên tắc, để nhân sự được tự do phát triển, lại gặp phải tình trạng "trăm hoa đua nở", trên dưới không phân minh, không ai chịu trách nhiệm, mâu thuẫn đấu đá tràn lan.

Với cả hai tư duy văn hóa điển hình như trên, điều khó nhất với các lãnh đạo này là "văn hóa nào mới giúp họ đi tới đích nhanh nhất?"

Công ty tư vấn Respect Vietnam với nền tảng Weatwork.co do chị Hà và cộng sự xây dựng nhiều năm nay có thể giúp cải thiện gien & chuyển đổi tổ chức từ "kỷ luật hà khắc" sang "kỷ luật thống nhất", mọi quyết định kỷ luật phải được áp dụng công bằng ở mọi cấp độ lãnh đạo, quản lý và nhân viên, thống nhất chặt chẽ với các mục tiêu đã đề ra để mọi cá nhân không sợ hãi né tránh mà ngược lại, dùng kỷ luật để sửa sai chính xác hơn, đi đến đích nhanh hơn.

Gien tổ chức "phi kỷ luật" cũng phải đảm bảo nguyên tắc gắn liền với mục tiêu tổ chức, mục tiêu đơn vị. Để tránh tình trạng "trăm hoa đua nở", "ai cũng là lãnh đạo, ai cũng là nhân tài", vẫn cần có những quy định, quy tắc căn bản, tối thiểu để mỗi cá nhân hiểu rõ vị trí, quyền lợi và tiếng nói của mình, tránh giẫm chân lên nhau mà ngược lại cộng hưởng, hỗ trợ lẫn nhau. 

"Sợ nhất là gien tổ chức "tất cả đồng ý nhưng không có gì thay đổi", đây là mức độ thấp nhất mọi mọi loại gien tổ chức. Ý tưởng của Lãnh có tuyệt vời đến đâu mà phía dưới không nỗ lực, chỉ gật đầu thì không việc nào xong mà chính lãnh đạo cũng không biết tại sao ý tưởng mãi không thành hiện thực. Tôi gọi gien này theo kiểu Việt Nam là "trên nóng dưới lạnh". Lãnh đạo không biết thì sẽ không tin là mình có bệnh, không muốn trị thương thì bệnh nặng thêm và mãi mãi không thay đổi được hiện trạng.

"Một trong những mô hình đào tạo/huấn luyện được yêu thích nhất của chúng tôi là "Thay đổi chỉ với một trang giấy - ONE PAGE OF CHANGE". Đây là chương trình giúp mọi bộ phận, phòng ban và đội ngũ cùng đồng thuận và hướng về một Mục tiêu & Kết quả chính cụ thể (OKR), được thể hiện đơn giản và rõ ràng trên chỉ một trang giấy - OKR consensus on Business Model Canvas"- Công cụ này vô cùng hữu hiệu, xuất phát từ câu chuyện thành công của Google. Nhưng thay vì giúp Doanh nghiệp nuôi dưỡng kỳ vọng trở thành Google, chúng tôi giúp họ xây dựng gien đặc trưng của riêng mình để đến đích với sự đồng thuận nội bộ cao nhất, hạn chế chi phí mâu thuẫn một cách tối đa nhất" - Hà giải thích. 

"Theo tôi, chẳng động lực nào quan trọng đối với cá nhân bằng chính mục tiêu của người đó. Và cũng chẳng có gì gắn kết người đó với tổ chức bằng sự thống nhất giữa các mục tiêu & sự phù hợp của gien tổ chức. Chúng ta đầu tư vào những Bộ Khung năng lực đồ sộ, những hệ thống quy tắc quy trình cồng kềnh, những nền tảng thông tin chồng chéo, những chương trình đào tạo tham vọng, mà thiếu đi sự thống nhất và phù hợp đó, thì tất cả sẽ không thể đi tới vạch đích quan trọng nhất: Bên ngoài thay đổi đến đâu, bên trong mọi cá nhân đều bật nảy đến đấy. Thách thức từ Covid19 giúp nhiều đối tác khách hàng của chúng tôi nhận ra điều này. Ngày càng nhiều lãnh đạo, quản lý và cả nhân sự tìm đến nền tảng của chúng tôi để tự học, tự trải nghiệm và tự tìm ra câu trả lời về gien tổ chức cho chính mình" - Hà kết luận.

Tham vọng của chị Hà và cộng sự của RespectVN là đưa nền tảng Weatwork.co lên tầm quốc tế. Doanh nghiệp Việt sáng tạo và nghiêm túc trước nhiều sự chuyển đổi, tại sao một doanh nghiệp Việt không thể mang được mô hình chuyển đổi tổ chức ra ngoài Việt Nam? Nhiều đối tác nước ngoài đề cập vấn đề mua lại nền tảng này nhưng Hà và cộng sự vẫn muốn được nuôi dưỡng đứa con này lớn hơn nữa, tạo dựng thương hiệu Doanh trí Việt trong cộng đồng quốc tế ở tầm cao hơn nữa.