Viễn cảnh con người định cư và sinh tồn trên Sao Hỏa từ lâu không chỉ là đề tài hấp dẫn cho giới khoa học, mà còn chạm đến những câu hỏi sâu sắc về sinh học tiến hóa và bản chất của chính loài người. Nếu một ngày không xa, nhân loại chinh phục hành tinh đỏ, liệu chúng ta sẽ chỉ đơn thuần "sống sót", hay thực sự "tiến hóa" thành một nhánh sinh học hoàn toàn khác?
Theo các nhà nghiên cứu, việc sinh tồn lâu dài trong điều kiện khắc nghiệt của Sao Hỏa — nơi trọng lực chỉ bằng 1/3 Trái Đất, bầu khí quyển mỏng chứa chủ yếu carbon dioxide, và bề mặt phơi nhiễm bức xạ vũ trụ mạnh mẽ — sẽ là thách thức khổng lồ cho cơ thể người. Ngay cả trong những khu định cư được thiết kế bảo vệ, cơ thể con người vẫn phải chống chọi với những áp lực sinh lý và môi trường chưa từng có trong lịch sử tiến hóa của Homo sapiens.
Giáo sư Scott Solomon, Đại học Rice, nhận định rằng môi trường Sao Hỏa sẽ không chỉ thử thách cơ thể con người, mà còn đẩy nhanh quá trình chọn lọc tự nhiên và biến dị di truyền. Dưới tác động của bức xạ vũ trụ cao hơn nhiều lần so với Trái Đất, tỷ lệ đột biến gene sẽ tăng đáng kể. Và đột biến — nguyên liệu thô của tiến hóa — nếu kèm theo chọn lọc tự nhiên, có thể dần tạo ra những khác biệt di truyền sâu sắc qua hàng trăm, thậm chí hàng ngàn thế hệ.
Một số khả năng đã được hình dung: da người Sao Hỏa đậm màu hơn do tăng cường eumelanin để chống bức xạ, hệ xương phát triển khác biệt để thích nghi với trọng lực thấp, thay đổi ở hệ tuần hoàn và hô hấp nhằm tối ưu hóa việc hấp thụ oxy trong khí quyển loãng.
Tuy nhiên, câu hỏi không chỉ dừng lại ở sinh học. Một khi những cư dân Sao Hỏa bắt đầu có những khác biệt di truyền, văn hóa, và thậm chí thể chất đáng kể so với người Trái Đất, liệu họ có còn được coi là cùng một loài? Hay một "Homo martis" (Người Sao Hỏa) sẽ ra đời, không chỉ khác biệt về mặt hình thái mà còn về cách họ nhìn nhận chính mình trong vũ trụ?
Vấn đề còn kéo theo những hệ lụy đạo đức sâu sắc. Việc sinh ra những thế hệ đầu tiên trên Sao Hỏa — trong một môi trường không thể quay trở lại Trái Đất dễ dàng — đặt ra câu hỏi: chúng ta có quyền "áp đặt" số phận sinh học và văn hóa cho thế hệ tương lai không? Liệu sự khác biệt di truyền có dẫn đến những xung đột xã hội, phân chia chính trị và thậm chí là những khái niệm mới về quyền con người?
Tiến hóa là quá trình chậm rãi, nhưng trong điều kiện nhân tạo hóa cao và chọn lọc môi trường cực đoan như Sao Hỏa, một số nhà sinh học không loại trừ khả năng rằng những thay đổi lớn có thể diễn ra chỉ trong vài thế kỷ — nhanh hơn nhiều so với lịch sử tiến hóa trên Trái Đất.
Trong bức tranh rộng hơn, viễn cảnh này không chỉ là một cuộc thí nghiệm sinh học khổng lồ, mà còn là thách thức triết học về ý nghĩa của việc làm người:
Liệu sự khác biệt di truyền và văn hóa sẽ làm rạn nứt cộng đồng nhân loại?
Hay nó sẽ mở ra một kỷ nguyên đa dạng sinh học và văn minh mới cho loài người?
Khi con người đặt chân lên Sao Hỏa, chúng ta không chỉ chinh phục một hành tinh. Chúng ta cũng đang thắp sáng một lộ trình tiến hóa thứ hai cho chính mình — một hành trình với những câu hỏi chưa từng có lời đáp.