Khi Đại học Michigan công bố đã vận hành thành công hệ thống laser ZEUS ở mức công suất 2 petawatt, đây không chỉ là một bước tiến công nghệ mà còn là một cột mốc đánh dấu tham vọng khoa học của nước Mỹ trong việc tiếp cận vùng biên của vật lý năng lượng cao – nơi những định luật truyền thống có thể bắt đầu lung lay.
ZEUS – viết tắt của “Zettawatt-Equivalent Ultrashort pulse laser System” – không chỉ đơn thuần là một khẩu pháo ánh sáng mạnh mẽ. Dù mỗi xung chỉ tồn tại trong 25 phần tỷ tỷ giây, công suất cực đại 2 petawatt đã đủ để mô phỏng những điều kiện vật lý vốn chỉ thấy trong siêu tân tinh hay khu vực gần hố đen – những nơi mà giới khoa học vẫn đang phải dựa vào lý thuyết và mô phỏng.
"Đây là bước khởi đầu của một hành trình khoa học hoàn toàn mới", Giáo sư Karl Krushelnick, giám đốc Trung tâm Quang học Siêu nhanh Gérard Mourou (CUOS), nhận định. Việc khai hỏa thành công ZEUS đồng nghĩa Mỹ chính thức bước vào sân chơi của vật lý trường mạnh – nơi châu Âu với hệ thống ELI-NP 10 PW từng thống trị.
Cần nhìn ZEUS không chỉ là một thành tựu kỹ thuật, mà còn là chiến lược dài hạn. Với mức đầu tư 16 triệu USD từ Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ (NSF), ZEUS chính là đòn phản công công nghệ của Washington trong cuộc đua công nghệ cao toàn cầu. Trong bối cảnh các cường quốc đang chạy đua chiếm lĩnh các hạ tầng khoa học lớn, từ AI đến lượng tử, ZEUS giúp Mỹ củng cố vị thế khoa học cơ bản, đồng thời tạo nền móng cho các ứng dụng dân sự và quân sự mang tính đột phá.
Không phải ngẫu nhiên ZEUS được thiết kế để đạt tới 3 PW – không dừng ở giới hạn hiện tại mà nhắm đến “trạng thái tương đương zettawatt”. Khi electron được gia tốc rồi va chạm trực diện với xung laser đối chiều, năng lượng hội tụ có thể vượt qua mọi ranh giới trước đây.
Giới chuyên môn đánh giá ZEUS có thể giúp trả lời những câu hỏi lâu nay của vật lý năng lượng cao, như sự tồn tại của các hạt ảo trong chân không lượng tử, hay kiểm chứng các hiệu ứng vật lý chỉ thấy trong điều kiện trường điện từ siêu mạnh. Nhưng vượt khỏi phạm vi phòng thí nghiệm, hệ thống laser như ZEUS còn mở ra những ứng dụng thiết thực.
Theo NSF, những nghiên cứu tại ZEUS có thể mở đường cho công nghệ chụp ảnh mô mềm không xâm lấn thế hệ mới – vốn cực kỳ quan trọng trong chẩn đoán ung thư. Ngoài ra, công nghệ gia tốc hạt bằng laser có thể làm thay đổi cách chúng ta thiết kế máy gia tốc trong tương lai – rẻ hơn, nhỏ hơn, và phổ cập hơn cho cả nghiên cứu và y học.
Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt, ZEUS là minh chứng cho một nước Mỹ đang tìm cách giữ vững lợi thế ở lĩnh vực khoa học cơ bản. Nếu ELI của châu Âu nhắm đến các mô phỏng vật lý hạt nhân, thì ZEUS là bước đi khôn ngoan của Mỹ trong việc làm chủ công nghệ laser để không chỉ phục vụ nghiên cứu mà còn mở ra biên giới ứng dụng chưa từng có tiền lệ.
ZEUS không đơn giản là một khẩu đại bác ánh sáng. Nó là tuyên ngôn về vai trò của khoa học cơ bản trong việc định hình tương lai – không chỉ cho nước Mỹ, mà cho cả nhân loại.