Vì sao hàng triệu người dân vẫn chọn chịu nóng thay vì lắp điều hòa? Trong khi gần 90% hộ gia đình Mỹ sở hữu thiết bị làm mát, tỷ lệ này ở châu Âu chỉ khoảng 20%, thậm chí thấp hơn nhiều ở những nền kinh tế lớn như Anh và Đức.
Câu trả lời không chỉ nằm ở mức nhiệt – mà phản ánh sâu xa những đặc trưng về văn hóa, lịch sử, quy hoạch đô thị và cả cam kết khí hậu của một lục địa đang tìm cách sống hài hòa với thiên nhiên trong một thời đại mà chính thiên nhiên đang trở nên khắc nghiệt hơn bao giờ hết.
Khác với Mỹ, nơi nhà ở hiện đại thường được xây sẵn hệ thống HVAC (sưởi – thông gió – điều hòa), phần lớn nhà ở châu Âu được xây dựng từ nhiều thập kỷ, thậm chí nhiều thế kỷ trước, khi khí hậu mát mẻ và nhu cầu làm mát gần như không tồn tại. Đơn giản là điều hòa chưa bao giờ được xem là thiết yếu, và điều đó dần trở thành một nét văn hóa gắn liền với "chủ nghĩa tối giản về năng lượng".
Ở các thành phố cổ như London, Paris hay Berlin, việc cải tạo nhà cổ để tích hợp hệ thống điều hòa trung tâm là một thử thách kỹ thuật và tài chính không nhỏ. Trong khi đó, khí hậu ôn hòa trong quá khứ khiến người dân châu Âu quen với việc dùng quạt điện, mở cửa sổ, hay sử dụng vật liệu chống nóng tự nhiên thay vì công nghệ tiêu tốn năng lượng.
Ngay cả khi muốn lắp điều hòa, nhiều người châu Âu vẫn cân nhắc kỹ lưỡng vì giá điện cao gấp nhiều lần so với Mỹ. Sau cuộc khủng hoảng năng lượng năm 2022, khi châu Âu cắt giảm phụ thuộc vào khí đốt từ Nga, chi phí vận hành thiết bị điện – đặc biệt là điều hòa – trở thành gánh nặng với nhiều hộ gia đình.
Trong bối cảnh đó, nhiều quốc gia thậm chí ban hành chính sách hạn chế sử dụng điều hòa. Tây Ban Nha từng quy định các tòa nhà công cộng không được đặt nhiệt độ thấp hơn 27°C vào mùa hè. Một phần để tiết kiệm năng lượng, phần khác là nhằm tránh “hiệu ứng đảo nhiệt”, khi nhiệt thải từ hàng triệu chiếc điều hòa có thể khiến các thành phố nóng thêm từ 2–4°C, theo nghiên cứu của IOP Science.
Sự gia tăng điều hòa không khí tại châu Âu – với dự báo đạt 275 triệu thiết bị vào năm 2050 – đặt ra một thách thức lớn: Giải quyết nhu cầu làm mát ngày càng cao mà không làm trầm trọng thêm biến đổi khí hậu. Phần lớn điện năng hiện tại vẫn đến từ nhiên liệu hóa thạch. Do đó, việc sử dụng điều hòa tràn lan có thể tạo ra “vòng luẩn quẩn”: càng nóng càng dùng điều hòa, càng dùng thì càng phát thải, và khí hậu lại càng nóng thêm.
Như giáo sư Radhika Khosla từ Đại học Oxford cảnh báo, điều hòa không khí là "liều thuốc giảm đau", không phải "thuốc chữa bệnh" cho cuộc khủng hoảng nhiệt. Giải pháp lâu dài nằm ở việc tái thiết đô thị – từ thiết kế nhà ở đến quy hoạch đô thị và sử dụng vật liệu xây dựng có khả năng cách nhiệt tự nhiên.
Chuyển dịch tư duy: Điều hòa không còn là xa xỉ, mà là vấn đề công bằng khí hậu
Sự thay đổi khí hậu đã đảo ngược logic cũ: cái nóng không còn là hiện tượng “bất thường” và điều hòa không còn là thiết bị “xa xỉ”. Việc thiếu điều hòa trong các thành phố đang nóng lên không chỉ là bất tiện, mà còn là vấn đề an toàn sức khỏe cộng đồng, đặc biệt với người già, trẻ em và người có bệnh nền.
Khi các đợt nắng nóng có thể gây chết người, điều hòa bắt đầu được nhìn nhận như một “tiện ích cơ bản” trong đô thị hiện đại, tương tự như nước sạch hay điện. Nhưng để sử dụng điều hòa một cách có trách nhiệm, châu Âu buộc phải đầu tư mạnh vào hệ thống điện sạch và áp dụng tiêu chuẩn hiệu quả năng lượng nghiêm ngặt từ hôm nay.
Từ chối điều hòa không còn là giải pháp bền vững, nhưng sử dụng điều hòa không kiểm soát cũng không phải là lời giải đúng. Châu Âu đang đứng trước bài toán kép: vừa đảm bảo quyền được làm mát của người dân, vừa tránh tạo thêm gánh nặng cho khí hậu toàn cầu. Câu trả lời nằm ở công nghệ xanh, chính sách khôn ngoan và sự thay đổi trong cách chúng ta xây dựng không gian sống cho một thế giới đang nóng lên từng ngày.