Theo các nhà khoa học, chỉ một liều cao bức xạ cũng có thể gây tổn thương mô, làm tăng nguy cơ ung thư, ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, gây đục thủy tinh thể và thậm chí là tổn thương lâu dài tới hệ thần kinh trung ương – nơi tạo ra các tế bào thần kinh mới (neurogenesis). Nhưng mối nguy hiểm không dừng lại ở mức độ "tức thời", mà nằm ở tính tích lũy theo thời gian, đặc biệt khi con người di chuyển ra khỏi lớp bảo vệ quý giá của Trái Đất: khí quyển dày và từ trường mạnh.
Thực tế, bề mặt Trái Đất được bao bọc bởi “áo giáp” tự nhiên gồm khí quyển và từ trường, giúp hấp thụ và chặn đứng phần lớn các hạt bức xạ vũ trụ. Tuy nhiên, lớp áo giáp này không phân bổ đồng đều. Ở độ cao lớn – như vùng núi cao, khoang máy bay hay các quỹ đạo thấp – mức độ bảo vệ giảm đáng kể. Phi hành đoàn, tiếp viên hàng không hay những người bay thường xuyên đã được ghi nhận có tỷ lệ mắc ung thư cao hơn trung bình – một dấu hiệu cho thấy ranh giới giữa an toàn và nguy cơ đang bị bào mòn.
Trong khi đó, môi trường vũ trụ ngoài khí quyển – nơi các trạm vũ trụ như ISS hay các sứ mệnh lên Mặt Trăng, Sao Hỏa hoạt động – là vùng không gian gần như trần trụi trước bức xạ. Các nghiên cứu cho thấy, một chuyến bay dài ngày đến Sao Hỏa có thể khiến phi hành gia tiếp xúc với liều bức xạ tương đương cả đời sống ở Trái Đất – và điều này đặt ra câu hỏi: liệu công nghệ hiện tại có thực sự sẵn sàng bảo vệ sự sống con người trong môi trường đó?
Giới nghiên cứu đang đứng trước hai lựa chọn chiến lược: phát triển công nghệ vật liệu chắn bức xạ hiệu quả hơn, hay cải tiến khả năng tự phục hồi và đề kháng của cơ thể người trước tác động của bức xạ. Những tấm chắn bằng nước, vật liệu chứa hydro hoặc polyetylen đang được thử nghiệm, nhưng câu hỏi lớn vẫn là tính khả thi khi mang theo trong hành trình dài hàng trăm ngày tới các hành tinh xa xôi.
Ở góc độ y sinh, các nhà khoa học đang nỗ lực tìm kiếm các phương pháp can thiệp phân tử để giảm thiểu tổn thương DNA hoặc tăng tốc độ sửa chữa tế bào. Song, việc “thiết kế lại sinh học con người” vẫn là vùng đất mới với đầy rủi ro đạo đức và kỹ thuật.
Trong cuộc đua vũ trụ giữa các cường quốc, giải mã và vượt qua thách thức từ bức xạ vũ trụ chính là “bài kiểm tra đầu vào” cho kỷ nguyên định cư liên hành tinh. Nếu không có những đột phá đáng kể về công nghệ bảo vệ sinh học, giấc mơ đưa con người sống lâu dài trên Mặt Trăng hay Sao Hỏa vẫn sẽ mãi chỉ là những dòng mô phỏng trên máy tính.
Cũng giống như những thách thức thời đầu của hàng hải, nơi đại dương là rào cản sống còn, thì trong thời đại vũ trụ, bức xạ là "đại dương vô hình" mà nhân loại buộc phải học cách bơi qua, nếu muốn khám phá những thế giới xa xôi.