Liệu “Trung Quốc +1” có đủ sức giúp Việt Nam duy trì đà tăng 30-35% cả năm, hướng tới mốc 145-169 tỷ USD? Phân tích dưới đây sẽ làm rõ rủi ro, cơ hội và chiến lược ứng phó.
Thực trạng: “Đầu Tàu” xuất khẩu giữa bão tố
Xuất khẩu điện tử (bao gồm máy vi tính, linh kiện và điện thoại và linh kiện) tiếp tục là trụ cột kinh tế Việt Nam, chiếm 33% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước (348,74 tỷ USD trong 9 tháng). Với 75,5% đóng góp từ FDI (Samsung, Intel, Foxconn), ngành này hưởng lợi lớn từ dòng vốn dịch chuyển khỏi Trung Quốc do căng thẳng địa chính trị. Đến hết tháng 5/2025, kim ngạch đã chạm mốc 121 tỷ, gần bằng giá trị xuất khẩu của cả năm 2024 (124 tỷ USD), dự báo cả năm 2025 ước đạt 165tỷ USD. Thị trường chính: Mỹ (30%), EU và Trung Quốc, với sản phẩm chủ lực như điện thoại, linh kiện bán dẫn.
Tuy nhiên, biến động địa chính trị đang “kéo phanh” đà tăng: Chiến tranh thương mại Mỹ-Trung tái diễn với thuế quan mới, xung đột Iran-Israel gián đoạn chuỗi cung dầu mỏ và logistics, cùng căng thẳng Đài Loan làm giá linh kiện biến động. Kết quả: Nhập khẩu linh kiện tăng 35-40% (chủ yếu từ Trung Quốc, 60-70%), đẩy thâm hụt thương mại lên 25-30 tỷ USD, trong khi giá trị gia tăng nội địa chỉ 20-25%.
Rủi ro địa chính trị: “Mất 25 Tỷ USD” Và Chuỗi cung ứng mong manh
Bối cảnh 2025 chứng kiến địa chính trị “nóng bỏng” hơn bao giờ hết, trực tiếp đe dọa xuất khẩu điện tử Việt Nam – ngành phụ thuộc 80% nguyên liệu nhập khẩu.
Thuế Quan Mỹ – “Cú Đấm” Nặng Nhất: Thỏa thuận thương mại Mỹ-Việt hiệu lực từ tháng 7/2025 áp thuế 20% lên xuất khẩu Việt Nam, khiến nước ta là quốc gia chịu thiệt hại lớn nhất (mất 25 tỷ USD, tương đương 1/5 xuất khẩu sang Mỹ). Điện tử là “nạn nhân” chính, với linh kiện và thiết bị thông minh bị nhắm đến do nghi ngờ “lách” qua Việt Nam từ Trung Quốc. Đến tháng 9/2025, xuất khẩu sang Mỹ đã chững lại, giảm 5-10% so với quý II.
Căng Thẳng Mỹ-Trung Và “Trung Quốc +1” cơn gió ngược: Dù hưởng lợi từ dịch chuyển FDI (hơn 20 tỷ USD vào điện tử 9 tháng), Việt Nam vẫn “kẹt” giữa hai ông lớn. Xung đột thương mại leo thang có thể làm gián đoạn 30% chuỗi cung linh kiện từ Trung Quốc, đẩy chi phí sản xuất tăng 10-15%. Hơn nữa, biến động tỷ giá (USD tăng 3-4%) và lạm phát logistics (do xung đột Trung Đông) làm giảm lợi nhuận biên mỏng của doanh nghiệp.
Rủi Ro Khu Vực: Căng thẳng Biển Đông và Đài Loan đe dọa tuyến vận tải, trong khi xung đột Nga-Ukraine gián tiếp đẩy giá năng lượng (dùng trong sản xuất chip) lên cao. Theo Agriseco, nếu leo thang, xuất khẩu điện tử có thể giảm 5-10% quý IV/2025.
Tổng thể, rủi ro này không chỉ “cắt giảm” kim ngạch mà còn làm chậm nội địa hóa, với hơn 90% nhà cung cấp cấp 1 là FDI, doanh nghiệp Việt chủ yếu lắp ráp.
Cơ Hội Vàng: “Trú Ẩn An Toàn” Và Đa Dạng Hóa Thị Trường
Giữa bão tố, địa chính trị lại mở ra “cửa sáng” cho Việt Nam – quốc gia được xem là “điểm trú ẩn” lý tưởng nhờ ổn định chính trị và hệ thống FTA dày đặc (CPTPP, EVFTA).
Dòng Vốn FDI “Chảy Về”: Bất ổn toàn cầu đẩy FDI vào Việt Nam tăng 18% (228 tỷ USD 8 tháng), tập trung điện tử cao cấp như AI, 5G. Foxconn và LG mở rộng nhà máy tại Bắc Ninh-Hải Phòng, dự kiến thêm 5-7 tỷ USD đầu tư 2025. Thị trường bán dẫn dự báo đạt 21 tỷ USD, nhờ nhu cầu toàn cầu.
Đa Dạng Hóa Thị Trường Và Sản Phẩm: Xuất khẩu sang EU tăng 20% nhờ EVFTA, trong khi đa dạng hóa sang Ấn Độ, ASEAN bù đắp rủi ro Mỹ-Trung. Công nghiệp chế tạo tăng hai con số với linh kiện điện thoại, máy tính – nhóm hàng trên 10 tỷ USD.
Chính Sách Hỗ Trợ: Nghị định 57/2025 thúc đẩy R&D, nội địa hóa lên 40% vào 2030. Các sự kiện triển lãm quốc tế quý cuối cùng của năm như IEAE Hanoi 2025 (30/10-1/11) là “cầu nối” lý tưởng: Quy tụ 260 doanh nghiệp từ Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc với 350 gian hàng, tập trung thiết bị thông minh, linh kiện (dự kiến 15.000 lượt khách, hợp đồng 500 triệu USD qua Buyer-Exhibitor Connect Hub). Chương trình này giúp doanh nghiệp Việt kết nối trực tiếp, giảm phụ thuộc FDI và đa dạng đối tác giữa biến động.
Triển Vọng: Hướng Tới 165 Tỷ USD Nhưng Cần “Chuyển Đổi Số” Gấp
Dự báo cả năm 2025, xuất khẩu điện tử đạt 165tỷ USD (tăng 30-35%), đóng góp trên 30% GDP công nghiệp nếu tận dụng quý IV cao điểm (mùa lễ hội phương Tây). Tuy nhiên, nếu thuế quan Mỹ leo thang, con số tăng trưởng có thể tụt xuống 25%. Trong dài hạn (giai đoạn 2026-2030), ngành cần tập trung:
- Nâng Cao Nội Địa Hóa: Đầu tư R&D để giảm phụ thuộc Trung Quốc, nhắm giá trị gia tăng 50%.
- Chuyển Đổi Xanh: Tích hợp “Green Technology” như IEAE nhấn mạnh, thu hút FDI châu Âu.
- Đa Dạng Rủi Ro: Mở rộng thị trường mới (Ấn Độ, châu Phi) và công nghệ cao (chip, AI).
Tóm lại, biến động địa chính trị là “con dao hai lưỡi” với xuất khẩu điện tử Việt Nam: Rủi ro mất 25 tỷ USD nhưng cơ hội FDI “khủng” và kết nối B2B như IEAE sẽ giúp ngành vượt bão. Với chiến lược linh hoạt, Việt Nam không chỉ sống sót mà còn vươn lên top 10 xuất khẩu điện tử toàn cầu vào 2030. Doanh nghiệp cần hành động ngay để “lướt sóng” thay vì “chìm nghỉm”.