Khi trí tuệ nhân tạo (AI) bùng nổ với tốc độ chưa từng thấy, một cuộc tranh luận đầy gay gắt đang diễn ra: Liệu AI sẽ gây ra làn sóng thất nghiệp hàng loạt, hay chỉ đơn giản là thúc đẩy sự chuyển dịch cấu trúc lao động như nhiều công nghệ từng làm trong quá khứ?
Những lo ngại không phải không có cơ sở. Mike Krieger – đồng sáng lập Instagram, hiện giữ vai trò Giám đốc sản phẩm tại Anthropic – thẳng thắn thừa nhận trong podcast Hard Fork (New York Times, 31/5) rằng AI đang tác động rõ rệt tới các vị trí đầu vào. Tại Anthropic – công ty phát triển chatbot Claude – sự ưu tiên đang nghiêng về các kỹ sư dày dạn kinh nghiệm, có khả năng tận dụng công cụ AI, thay vì nhân sự mới chưa định hình kỹ năng chuyên sâu. “Vai trò của kỹ sư mới sẽ thay đổi. Họ cần thích nghi hoặc bị bỏ lại phía sau”, Krieger nhấn mạnh.
Thậm chí, trong một dự báo mang màu sắc bi quan, CEO Anthropic Dario Amodei cho rằng thế giới sẽ chứng kiến một cuộc “tắm máu” thị trường lao động trong 1–5 năm tới. Theo ông, AI có thể giúp chữa ung thư, tăng trưởng kinh tế vượt bậc, nhưng đổi lại là nguy cơ 20% dân số thất nghiệp – một con số gấp 5 lần tỷ lệ thất nghiệp hiện tại của Mỹ.
Cái nhìn này không chỉ xuất hiện ở các công ty AI thuần túy. David Hsu, CEO Retool – nền tảng hỗ trợ lập trình bằng AI, với khách hàng lớn như AWS, Boston Consulting Group – cho rằng "việc thay thế lao động bằng AI không còn là viễn cảnh xa vời", và sẽ sớm trở thành bài toán bắt buộc trong tư duy điều hành doanh nghiệp.
Thực tế đã phần nào phản ánh xu hướng này: Microsoft vừa cắt giảm 6.000 nhân sự, chủ yếu là lập trình viên. Google cho biết 30% code mới được viết bởi AI. CEO Duolingo cũng tuyên bố dần thay nhân sự hợp đồng bằng AI, còn Shopify buộc đội ngũ quản lý "chứng minh mình hữu dụng hơn AI" trước khi xin thêm nhân lực. Những động thái này cho thấy AI đang tái định hình không chỉ cách làm việc, mà cả tư duy quản trị nhân sự ở cấp cao nhất.
Báo cáo Tương lai Việc làm 2025 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới xác nhận xu hướng này: 41% doanh nghiệp có kế hoạch cắt giảm nhân sự vì AI, trong khi chưa đến một nửa lên kế hoạch tái đào tạo để thích nghi.
Tuy nhiên, không phải ai cũng đồng tình với viễn cảnh ảm đạm đó. Arvind Krishna, CEO IBM, lập luận rằng AI – thay vì cướp việc – lại tạo điều kiện mở rộng kinh doanh. “Chúng tôi đã tự động hóa rất nhiều, nhưng tổng số việc làm vẫn tăng, vì AI giúp tiết kiệm nguồn lực để đầu tư sang lĩnh vực khác”, ông chia sẻ với The Register.
Một nghiên cứu từ Đại học Yale, MIT và Northwestern công bố đầu năm cũng đưa ra quan điểm tương tự: AI không tác động đáng kể đến tổng thể việc làm, bởi sự mất đi ở nhóm ngành này sẽ được bù lại bởi tăng trưởng ở nhóm khác – đặc biệt là các ngành cần tương tác xã hội hoặc kỹ năng cảm xúc cao, nơi AI chưa thể thay thế hiệu quả.
Dimitris Papanikolaou – giáo sư tài chính tại Đại học Northwestern – cho rằng cần tránh cái nhìn nhị nguyên kiểu "AI thay thế = thất nghiệp". Theo ông, điều cốt lõi là mức độ AI có thể thực hiện toàn bộ nhiệm vụ của một công việc cụ thể. Nếu chỉ làm được một phần, nó sẽ trở thành công cụ hỗ trợ, giải phóng con người khỏi công việc lặp lại để tập trung vào sáng tạo và chiến lược.
Dữ liệu khảo sát gần đây của NBER trên 25.000 lao động tại 7.000 công ty cũng cho kết quả tương đồng: Chatbot AI tuy giúp tăng hiệu suất, nhưng chưa đem lại sự thay đổi rõ rệt về lương hay giờ làm – dấu hiệu cho thấy AI hiện tại đang ở vai trò hỗ trợ hơn là thay thế.
Trước sự lưỡng phân của quan điểm, có một điều dường như rõ ràng: AI đang tạo ra một cuộc chuyển dịch chưa từng có trên thị trường lao động – về cách làm việc, cơ cấu tổ chức, lẫn kỳ vọng kỹ năng. Như Yoshua Bengio – “cha đỡ đầu AI” – từng phát biểu: "AI sẽ thay thế nhiều công việc, nhưng không giành mất việc. Nó là đồng minh, không phải kẻ thù".
Vấn đề, vì vậy, không nằm ở việc chống lại AI, mà ở cách con người thích nghi. Chủ tịch FPT Trương Gia Bình nhận định: Người lao động cần chủ động trang bị kỹ năng về AI, học máy, khoa học dữ liệu, tư duy phân tích và giải quyết vấn đề – những yếu tố không thể dễ dàng bị tự động hóa.
AI không phải là dấu chấm hết của việc làm, mà là lời mời gọi tái định nghĩa lại nó. Những người lo ngại có lý do chính đáng – nhất là với nhóm công việc có tính lặp lại cao. Nhưng thái độ phản kháng không phải là giải pháp. Thay vào đó, hành trình học hỏi liên tục, thích ứng linh hoạt và cộng tác cùng AI sẽ là chiếc chìa khóa duy nhất để không bị bỏ lại phía sau trong cuộc cách mạng công nghệ thế kỷ 21.